0-3 jr

Scheiding met baby of peuter (0–3 jaar) 

0-3 jaar
Een scheiding meemaken is voor elke leeftijd op eigen manier ingrijpend in het leven. Er wordt wel eens gedacht dat baby’s en jonge kinderen nog niet zoveel mee krijgen van een scheiding situatie. Dat is in werkelijkheid anders. Het is daarom belangrijk dat je als ouders meer weet over deze fase en invloed van de scheiding op je kind. 

Hechting
De leeftijdfase van 0-3 jaar is de fase van verbinden als kind met je ouders en als ouders met je kindje. Zo start de hechting van je kind aan jullie als ouders en opvoeders. Als ouder en opvoeder geef je samen vorm aan een zo fijn, warm en veilig mogelijke hechting. Dat doe je door te proberen hoe je het beste kunt afstemmen op je kind. Je probeert te voelen en begrijpen wat je kindje nodig heeft en tegemoet komen aan de behoeftes van je kind. Een kind dat daardoor veilig gehecht wordt, leert zich fijn en vrij te voelen om straks alles wat nieuw is te gaan ontdekken. Kinderen kunnen door de positieve ervaringen makkelijker nieuwe situaties aangaan. Ze kunnen ook makkelijker met alles wat een uitdaging is, nieuwsgierig, zonder angst en onnodige belemmeringen beginnen.

Gezin
Een scheiding situatie is een situatie van verlies. Als partners verlies je elkaar in de relatie die je eens had. Jullie verliezen jullie gezin. Ook voor je baby is er verlies. Jullie kindje verliest de veiligheid van het gezin dat je had en jullie regelmatige vanzelfsprekende aanwezigheid als beide hechtingsfiguren, zijn of haar ouders. Je kindje begrijpt niet wat er gebeurt maar kan wel de gevoelens, het gedrag en de communicatie van ouders goed aanvoelen. Wat baby's voelen kunnen ze nog niet zo goed vertalen. Ze kunnen het wel registreren en in het lichaam opslaan. De scheiding kan bijvoorbeeld een niet fijn gevoel geven in een belangrijke ontwikkel fase in het leven en dat opslaan. In de ontwikkeling van kinderen kunnen naast de normale ontwikkeling die elk kind doormaakt (met vallen en opstaan) ook deze opgeslagen gevoelens en ervaringen een rol gaan spelen.

Peutertijd
Ook voor peuters wil je de beste ouder zijn, ook na je scheiding. Dat kan door je te realiseren dat het voor jullie peuter belangrijk is dat zoveel mogelijk hetzelfde blijft. Zorg voor regelmatig contact met jullie beiden en sluit aan op de leeftijdsfase waarin jullie kind zit en wat het nodig heeft.

Waarom deze leeftijdsfase extra aandacht verdient
Baby's, peuters en zelfs ongeboren kinderen bevinden zich in een kritieke periode van ontwikkeling. Zij begrijpen de scheiding niet cognitief, maar zijn zeer gevoelig voor veranderingen in emotionele veiligheid en routine.

In deze fase spelen ouders vaak nog hun eerste rol in het gezin en leren zij samen op te voeden, terwijl de relatie tussen de ouders zelf onder druk komt te staan. Hierdoor kunnen onzekerheid, stress en onduidelijke rollen ontstaan. Toch hebben zelfs de allerkleinsten juridische en ontwikkelingsgerichte rechten, en verdienen zij en hun ouders gerichte ondersteuning en rust.

Wat zegt onderzoek

1. Hechting en emotionele ontwikkeling
   Baby’s en peuters ontwikkelen hechtingsstijlen (bijv. veilig, vermijdend, angstig), die van grote invloed zijn op hun latere sociale en emotionele ontwikkeling. Een gevoel van veiligheid en betrouwbare responsiviteit van ouders bevordert een gezonde hechting en zelfvertrouwen.
2. Hechting aan beide ouders
   Ook jonge kinderen kunnen sterke banden vormen met beide ouders. Routines, nabijheid op vaste momenten zoals bij het slapengaan, dragen bij aan hechtingsveiligheid. Dat geldt óók bij scheiding: co‑ouderschap en regelmatige interactie met beide ouders beschermen de hechting.
3. Overnachting beïnvloeden hechtingsrelaties
   Onderzoek toont dat een rustige verantwoorde opbouw van overnachtingen bij de andere ouder (vóór de scheiding niet primair verzorger) niet hoeft te leiden tot minder veilige hechting, als het contact tussen ouders in goed overleg én zonder conflict plaatsvindt en het belang en welzijn van het kind leidend is.
4. Stress bij ouders 
   Contextuele stress, zoals financiële zorgen of relatieproblemen, vermindert vaak de gevoeligheid en responsiviteit van ouders, wat directe gevolgen kan hebben voor ontwikkeling en hechtingsveiligheid.
5. Conflict is schadelijk
   Ook zonder woorden voelen baby’s en jonge kinderen spanning en conflict tussen ouders aan. Die emoties kunnen leiden tot stress, huilen en gedragsveranderingen, ook al begrijpen ze niets van de scheiding.

• Hechting is de basis: Consistent, sensitief, en liefdevol contact, fysiek en emotioneel, geeft je kind veiligheid.
• Beide ouders blijven betrokken: Waar het mogelijk is, zorgt samenwerking en gedeelde dagelijkse aanpak voor stabiliteit.
• Overgangen zorgvuldig organiseren: Overnachtingen moeten veilig zijn en afgestemd op de behoeften van het kind én de situatie thuis.

• Zorg voor jezelf om voor je kind te kunnen zorgen: Stressreductie en zelfzorg zijn essentieel om gevoelig en aanwezig te blijven voor je kind.

1. Bevorder hechting met sensitieve zorg
   Reageer voorspelbaar op huilen, prikkels en nood — een “secure base” voor je kind.
2. Zet in op regelmatig en voorspelbaar contact met beide ouders
   Dagelijkse of meerdere bezoeken per week, liefst routine, helpen hechting aan beide ouders te onderhouden.
3. Plan overnachtingen met zorg
   Frequent overnachten bij niet‑primair verzorgende ouders kan hechting verstoren. Zorg voor goede afspraken, communicatie en veiligheid.
4. Voorkom een stop conflicten in bijzijn van het kind
   Kinderen, ook baby’s, voelen spanning feilloos aan. Zorg voor het voorkomen en stoppen van conflicten, creëer coöperatief contact met de andere ouder.
5. Respecteer ritmes en dagelijkse routines
   Vast ritme bij slapen, eten en spelen geeft rust en structuur: essentieel bij scheiding.
6. Zorg goed voor je eigen emotionele gezondheid
   Jouw stress beïnvloedt je reactie op je kind. Zoek steun, neem rust en vraag zonodig professionele hulp.
7. Gebruik het KIES 0–3 jaar plan én KIES Gescheiden Opvoeden
   Beide instrumenten geven je praktische handvatten, reflectievragen en tips om je rol bewust, coöperatief en kindgericht vorm te geven.
   
   

• Het begrijpen van de hechtingsbehoeften van je jonge kind
• Helder communiceren met de andere ouder over verzorging, ritme en routines
• Het inrichten van co-ouderschap op een kindvriendelijke manier
• Reflectie op je emoties, grenzen en het welzijn van je kind

Kinderen van 0–3 jaar bevinden zich in een gevoelige ontwikkelingsfase waarin hechting, routine en ouderlijke nabijheid cruciaal zijn, zeker in tijden van verandering. Ook zij hebben rechten op emotionele veiligheid en betrokken ouders. Met gerichte ondersteuning zoals het KIES 0–3 jaar plan kunnen ouders hun rol bewust en liefdevol invullen, in het belang van hun kind én zichzelf.

Foto Monique Claes

• Een baby heeft veel liefde, zorg en aandacht nodig van beide ouders, zeker geen geruzie.
• Een omgangsregeling voor baby’s met eenmaal per twee weken naar de andere ouder of co-ouderschap wordt afgeraden
• Liever vaker korte kwalitatieve momenten dan minder vaak lang contact
• Een omgangsregeling die werkt voor baby’s is anders dan wanneer kinderen ouder zijn
• De behoefte van baby’s is anders dan van wat oudere kinderen
• Probeer flexibel zijn wanneer dat nodig is voor je kind (ziekte kind bijvoorbeeld), in goed overleg afstemmen (verjaardagen en feesten)
• Duidelijke afspraken hanteren werkt verder het beste voor het kind
• Verander niet te veel in de wijze van zorgen, rituelen, dagritme e.d. voor het kind
• Wat je ook doet, zet de liefde voor jullie kindje voorop.

• Laat kinderen spelen en speel mee
• Zorg dat je op ooghoogte zit bij een gesprekje
• Praat bij voorkeur als beide ouders samen over de scheiding 
• Vertel kort en met eenvoudige woorden
• Zeg dat je als partners niet meer verliefd bent
• Dat ouders altijd de ouders van de peuter blijven
• Dat ouders altijd van hun kind blijven houden
• Leg uit wat dit praktisch voor de peuter betekent; mama krijgt een nieuw huis, je hebt twee kamertjes, etc
• Geef korte antwoorden op vragen en vertel niet meer dan antwoord op de vraag
• Vertel dat scheiden een beslissing is van grote mensen, kinderen hebben daar geen schuld aan en kunnen er niets aan doen.
• Een prentenboekje kan helpen bij het uitleggen en praten over scheiding en emoties.
• Blijf uitgaan van de liefde voor je kind.
• Een scheiding speelt niet alleen als je gaat scheiden. Er komen steeds opnieuw momenten van verandering en de emoties en gedragingen die de verandering met zich meebrengt. KIES kan kinderen en ouders in alle fases van de scheiding helpen er mee om te gaan.
  
  Ga hier naar het KIES 0-3 jaar plan

*De beste contactregeling per leeftijdscategorie: 0-2 jaar (Handboek Scheiden en de Kinderen, pag. 56 - Socioloog echtscheidingsonderzoeker UU, Ed Spruijt): Baby’s moeten vooral de kans krijgen om zich te hechten. De oude standaardregeling voor contact van een weekend per veertien dagen is daarom niet geschikt. Frequent kort contact, bijvoorbeeld een paar keer per week een paar uur, is beter. Als de verstandhouding tussen de exen het toelaat, kan vader bij de baby zijn in het huis van moeder. Overnachten op een andere plaats zonder moeder is niet altijd aan te bevelen. Als een baby huilt wanneer de vader hem meeneemt, heeft dat soms meer te maken met angst voor de scheiding van moeder dan met weerstand tegen vader.

Louis Tavecchio, em. hoogleraar Pedagogiek UvA, en Geert Jan Stams, hoogleraar Forensische Orthopedagogiek UvA 2017: In het ideale geval hebben jonge kinderen in de periode van onvermijdelijke stress bij echtscheiding baat bij regelmatig contact en een blijvende relatie met beide ouders en familieleden. Voor kinderen kan het ook prettig zijn als de ex-en hun eigen huis /omgeving bij belangrijke alledaagste rituelen (ongeveer) hetzelfde ritme volgen, denk aan slaap/waaktijden, etenstijden en activiteiten.