De geborgenheid die wij verloren

Waarom het Expertisecentrum Kind en Scheiding niet alleen waardevol, maar ook onmisbaar is

Een plek van erkenning, steun en duurzame begeleiding voor kinderen en ouders bij scheiding
Een (echt)scheiding is meer dan een juridische of praktische verandering. Voor kinderen is het een enorm ingrijpende gebeurtenis die op korte én lange termijn diepe sporen achterlaat. Ze verliezen niet alleen het dagelijks samenzijn met beide ouders, maar ook houvast, veiligheid en vertrouwen.

Hoewel ouders vaak aangeven zich vooral zorgen te maken om het welzijn van hun kinderen, lukt het tijdens en na een scheiding niet altijd om die zorgen ook om te zetten in steun. Door stress, emoties of praktische problemen komen kinderen te vaak op de achtergrond terecht.

De gevolgen van dat gemis worden pas echt zichtbaar in de jaren die volgen, soms pas in de volwassenheid.

Over het boek De geborgenheid die wij verloren
Directeur Nelly Snels-Dolron, las rond 2002 het boek van de Amerikaanse auteur Stephanie Staal, zelf 13 jaar toen haar ouders gingen scheiden. Ze interviewde voor haar boek 'De geborgenheid die wij verloren' circa 120 volwassen kinderen van gescheiden ouders. Ze onderzocht hoe ervaringen uit hun jeugd nog jarenlang invloed hadden op hun volwassen leven.

Dit boek werd mede aanleiding en onderbouwing om professionele ondersteuning te ontwikkelen voor jeugd bij scheiding. Wat het boek laat zien, is dat een scheiding geen afgesloten gebeurtenis is, maar een nalatenschap een doorwerkend proces van verlies, verwarring en zoektocht naar veiligheid, relaties en identiteit.

De belangrijkste bevindingen uit het boek van Stephanie Staal:

• Langdurige emotionele impact
  De scheiding blijft op de achtergrond aanwezig.
  Veel geïnterviewden spreken over een onderhuids verlies dat jarenlang wordt mee gedragen, ook als het leek alsof ze het “goed verwerkt hadden”.
• Relaties en intimiteit
  Er is vaak een fundamenteel wantrouwen in relaties. Veel volwassen kinderen van gescheiden ouders zeggen moeite te hebben met verbinden, uit angst om weer gekwetst te worden. “Als mijn ouders het niet konden, hoe weet ik dan dat het mij wél lukt?”
• Verstoord zelfbeeld, identiteitsvragen en loyaliteitsconflicten
  Velen worstelen met hun plek binnen het gezin en voelen druk om één ouder niet te kwetsen, waardoor hun eigen gevoelens onderdrukt blijven. Loyaliteit en schuldgevoel lopen vaak door elkaar.
• Gebrek aan een samenhangend familieverhaal
  Door tegenstrijdige versies van ouders missen kinderen een helder ‘verhaal’. Dit belemmert het verwerken en loslaten van het verleden.
• Praktische gevolgen
  Bijvoorbeeld in de vorm van vroeg trouwen of het vermijden van serieuze relaties uit angst. Sommigen kregen minder steun bij studie of financiële zaken en moesten vroeg zelfstandig worden.
• Veerkracht is mogelijk, maar vraagt actieve ondersteuning
  Reflectie, erkenning, lotgenotencontact en professionele begeleiding kunnen helpen, maar dit gebeurt zelden spontaan. Herstel vraagt bewuste aandacht en ruimte.

Stephanie Staal onderbouwt in haar boek haar bevindingen met de langdurige studie van Judith S. Wallerstein, die vergelijkbare conclusies trok: kinderen van gescheiden ouders ervaren vaker moeilijkheden in volwassen relaties, vertrouwen, en stabiliteit en die effecten nemen níet vanzelf af met de tijd.

Bevestiging in Nederlands praktijk én effectenonderzoek
Ook in Nederland kwamen vergelijkbare signalen naar voren in het praktijkonderzoek van Nelly Snels Dolron (2002), Directeur van het Expertisecentrum Kind en Scheiding. Uit dit onderzoek bleek:

• Kinderen gaven aan de situatie van de scheiding niet goed te begrijpen
• Kinderen vertelden dat de band met hun ouders anders was
• Kinderen ervaarden rouw om het verlies van het gezin
• Kinderen misten een plek waar ze konden praten over wat de scheiding met hen deed
• Ze voelden zich vaak tussen hun ouders in staan, zonder dat iemand hen echt zag en ondersteunde
• Ze ervoeren een gebrek aan erkenning van hun gevoelens, op school, thuis én bij eventuele hulpverleners
• Ouders gaven aan dat ze hun kind wel wilden steunen, maar het vaak niet konden vanwege eigen stress, schuldgevoel of gebrek aan kennis
• Dat school een plek is waar alle kinderen, uit  elke 'soort' scheiding, bereikt kunnen worden en problematiek  tijdig gesignaleerd kan worden

Deze inzichten vormden de bevestiging van de behoefte en noodzaak voor aandacht om kinderen recht te doen. Het werd ook de aanleiding voor de ontwikkeling van KIES (Kinderen In Een Scheiding) een gestructureerd en erkende methodiek,waarin kinderen ruimte krijgen om te praten, te begrijpen en te verwerken. In (effecten)onderzoek door de Universiteit Utrecht (Ed Spruijt, Inge van der Valk) werd KIES effectief bewezen.

De stille crisis: ook ouders hebben steun nodig
Het Expertisecentrum Kind en Scheiding ervaart dat veel nu volwassen kinderen met gescheiden ouders zelf gescheiden zijn  én in hun jeugd zelf hulp hebben gemist. Ze voelden zich alleen met de verantwoordelijkheid voor de opvoeding, worstelden met geld, huisvesting of het combineren van werk en ouderschap.
Ze willen er op hun beurt zijn voor hun kinderen maar weten vaak ook niet precies hoe. Deze bevindingen zijn in lijn met de bevindingen van Stephanie Staal. Het is dus belangrijk om zowel gericht op kinderen als ouders ondersteuning en hulp te bieden. Zonder begeleiding raken ouders uitgeput of verstrikt in conflicten, wat onbedoeld leidt tot méér belasting voor het kind.

Waarom het Expertisecentrum Kind en Scheiding onmisbaar isHet Expertisecentrum Kind en Scheiding biedt wat zovelen gemist hebben:

• Belangrijke informatie en middelen om kinderen, ouders en professionals te ondersteunen
• Een neutrale, veilige plek voor kinderen om te praten, te voelen en te verwerken
• Onderbouwde methodieken met programma’s zoals KIES die kinderen actief helpen met rouw, loyaliteit, veranderingen en zelfvertrouwen
• Ouders die gesteund worden in het bieden van emotionele veiligheid, ondanks alles
• Samenwerking met scholen, jeugdhulp en gemeenten, zodat kinderen ook buiten het gezin gezien worden
• Preventie van langdurige schade door op tijd in te grijpen, niet pas als problemen zich opstapelen

Het Expertisecentrum Kind en Scheiding zorgt ervoor dat scheiding niet leidt tot jarenlange onzichtbare schade. Want hoe eerder kinderen worden gezien en erkend, hoe groter hun kans op gezonde relaties, stabiel zelfbeeld en emotioneel herstel.

Een kind dat de scheiding van zijn ouders meemaakt, verliest méér dan een gedeeld dak boven het hoofd. Het verliest ook vanzelfsprekendheid, nabijheid en vertrouwen. Als daar geen aandacht voor is, blijft dat verlies als een onzichtbare draad door hun leven lopen.

Het Expertisecentrum Kind en Scheiding brak met het oude patroon waarin kinderen “er wel overheen groeien”. Door hen serieus te nemen, structureel te begeleiden en ook ouders te ondersteunen, biedt het centrum precies wat nodig is:

✔️ Ruimte voor gevoelens
✔️ Een stem voor kinderen
✔️ Houvast voor ouder
✔️ Toekomst zonder littekens

• Ben lief voor ons. We begrijpen dat scheiding stress meebrengt. Wij ervaren dat ook.
• Blijf ons volgen na het eerste gesprek. Blijf vragen, ook als we zeggen 'gaat wel' en 'wel oke', vaak durven we dan pas echt te gaan vertellen.
• We hebben behoefte aan écht luisteren. Niet vanuit een oordeel of een oplossing, maar door er  gewoon te zijn.
• Onze emoties zijn niet gek, lastig of overdreven. Laat ze er gewoon zijn, het moet er uit. Geef ons die ruimte, zodat wij leren dat gevoelens voelen en tonen normaal is en mag.
• Stel je vragen vanuit oprechte nieuwsgierigheid, blijf weg van aannames.
• Misschien weet jij  iets niet en dat is ook oke toch? Vraag als je meer wil weten, liever dan dat je iets voor ons invult.
• Het is ook fijn alleen een teken te krijgen dat je ons ziet: een blik, een glimlach, een schouderklopje. Kleine gebaren brengen soms juist veel.
• Help niet zomaar met oplossingen, maar blijf nabij, terwijl we kunnen leren omgaan met alles wat we meemaken en ons raakt. 
• Laat zien dat we bij je terecht kunnen, ook na maanden of jaren. Onze ervaring is niet tijdelijk maar gaat een leven lang met ons mee.
• Geef ook aandacht aan onze broers, zussen, (stief)ouders. Als zij positief worden gesteund, kunnen we er beter voor elkaar zijn.
• Erken onze (veer)kracht. We zijn niet zielig, maar vragen (h)erkenning voor wat we moeten doen om alles wat op ons af komt steeds te dragen.
• Help ons door eerlijk te zijn, ook met moeilijke gesprekken
• Help ons met afleiding. Samen lachen, samen iets doen, helpt ook bij verwerken.
• Vertel ons telkens wat er speelt, op een manier die we kunnen begrijpen. Als we niets weten, gaan we zelf invullen en dat is vaak erger.
• Laat ons zelf zeggen wat we voelen, zonder dat we bang hoeven zijn dat het jou pijn doet. Onze gevoelens zijn van ons, niet tegen jou
• Vraag regelmatig hoe het gaat. Niet alleen praktisch, maar ook van  binnen.
• Help ons met de dingen die geregeld moeten worden en help begrijpen wat er moet gebeuren. Verwacht niet dat wij het allemaal overzien.
• Toon ons hoe je positief met emoties omgaat. Als je verdriet mag tonen, leren wij dat het oké is om ook kwetsbaar te zijn.
• Blijf leuke dingen doen. Ook samen. We hebben ontspanning en verbinding net zo hard nodig als structuur.
• Vraag aan ons wat voor ons werkt wat helpt, wat lastig is, wat je misschien over het hoofd ziet.
• Vergeet niet dat jij onze ouder/de volwassene bent. Wij willen niet jouw steunpilaar zijn we willen jouw kind mogen blijven.
• En misschien wel het belangrijkste: zoek ook steun voor jezelf. Als jij voor jezelf zorgt, kunnen wij dat ook leren.