Huisartsen & POH‑GGZ — scheiding én gezondheid

Scheidingsproblematiek is geen privéprobleem, het is een gezondheidsvraagstuk met lichamelijke én psychische gevolgen'

 

Huisartsen & POH‑GGZ

Scheiden vormt een gezondheidsrisico
Signalen en klachten die niet bij een ziekte horen, zijn niet enkel psychosociale uitingen, maar kunnen kern zijn van onderliggende scheidingsdynamiek.

Scheiden raakt meer dan de relatie, het raakt gezondheid, veerkracht en dagelijks functioneren.
Als huisarts of praktijkondersteuner-GGZ ben je vaak het eerste aanspreekpunt bij (vage) klachten als vermoeidheid, slaapproblemen, buikpijn, pijnklachten zonder duidelijke medische oorzaak, stemmingsklachten, of stressgerelateerde symptomen. Omdat deze klachten vaak 'onverklaard' of somatisch gepresenteerd worden, wordt de scheidingscontext (relatiebreuk, aanhoudend conflict, onzekerheid) soms over het hoofd gezien.Wanneer ouders scheiden, en vooral bij conflicten, instabiliteit of langdurige juridische procedures, kunnen zowel kinderen als ouders langdurig onder druk staan, met gevolgen op mentaal, lichamelijk en sociaal vlak.

Zelf jaren na een scheiding of juist bij het vormen van een nieuw gezin, kunnen er zorgen, problemen en klachten ontstaan bij ouder en/of kind.

 

Richtlijnen en literatuur

• Jaarlijks krijgen naar schatting tussen de 70.000  en 86.000 thuiswonende jeugdigen te maken met een scheiding van de ouders
• Vijf tot twintig procent van deze kinderen ervaart ernstige problemen in de nasleep van de scheiding
• Een belangrijk uitgangspunt: interventies dienen op maat te zijn, met samenwerking tussen jeugdige, ouders, netwerk en school
• De richtlijn beveelt aan te werken met werkkaarten, signaleringsmethodieken en samenwerking met school, netwerk en jeugdhulpinstanties
• Een steunfiguur voor het kind kan worden ingezet: een onafhankelijke persoon buiten de ouderlijke sfeer, die het kind vertrouwd aanspreekpunt biedt

Adverse Childhood Experiences (ACE’s)
Ingrijpende jeugdervaringen

• ACE’s zijn negatieve gebeurtenissen of omstandigheden in de kindertijd (zoals huiselijk geweld, verwaarlozing, scheiding in conflictcontext, geestelijke problematiek bij ouders)
• Hoe meer ACE’s een persoon ervaart, hoe groter het risico voor latere psychische aandoeningen (depressie, angst, trauma), gezondheidsproblemen (hart- en vaatziekten, chronische aandoeningen) en dysregulatie van stresssystemen
• Chronische stress in de kindertijd kan de ontwikkeling van hersenstructuren beïnvloeden, de stressregulatie verstoren en kwetsbaarheid vergroten voor somatische klachten
• Tegelijkertijd zijn positieve ervaringen en beschermende factoren (zoals veilige relaties, steun van anderen, voorspelbaarheid) cruciaal in het tegengaan van de negatieve impact van ACE’s (PACEs)

Werkgerelateerde klachten door scheiding

• Uit onderzoek van o.m. het Expertisecentrum Kind en Scheiding en TNO blijkt dat werknemers in echtscheiding gemiddeld 45% meer ziekteverzuim vertonen dan anderen, en circa 20% heeft te maken met burn-outklachten. 
• Werknemers geven ook aan dat werk en privébalans lijden: werk wordt verwaarloosd vanwege gezinsverantwoordelijkheden en andersom.
• Veel werkgevers hebben geen of onvoldoende beleid voor scheidingsituaties

Signalen die kunnen wijzen op onderliggend (complexe) scheidingsproblematiek

Bij kinderen / jeugdigen:

• Slechte (onrustige) slaap, nachtmerries
• Buikpijn, hoofdpijn, andere lichamelijke klachten zonder duidelijke medische oorzaak
• Verstoorde eetlust/eetpatroon
• Gedragsveranderingen: boosheid, terugtrekking, agressie of hyperactiviteit
• Concentratieproblemen, verminderde motivatie, dalende schoolprestaties, spijbelen
• Sociaal terugtrekkend gedrag, verstoorde vriendschappen
• Verhoogde stress, angst, somberheid
• Loyaliteitsconflict (het kind voelt zich verantwoordelijk voor het conflict tussen ouders)
• Angst, schaamte of schuldgevoelens, het gevoel een 'keuze te moeten maken'

Bij ouders / volwassenen:

• Slaapproblemen, vermoeidheid
• Somatische klachten (pijn, onverklaarde lichamelijke klachten)
• Angstgevoelens, prikkelbaarheid, stemmingswisselingen
• Concentratiestoornissen, werkverzuim of onderpresteren
• Burn-outklachten: emotionele uitputting, depersonalisatie, verminderde effectiviteit
• Overmatige piekeren over co‑ouderschap, juridische trajecten, kinderen
• Moeite met omgang, grenzen, communicatie, agressie of destructieve conflictpatronen
• Verslaving, middelengebruik, depressie
• Achterblijvende zelfzorg, sociaal isolement

Deze lijsten zijn niet compleet en geeven een indicatie. Bij combinatie van klachten is alertheid extra geboden: mogelijk is sprake van een scheidingsdynamiek die (gedeeltelijk) achter de klachten zit.

Wat het Expertisecentrum Kind en Scheiding kan toevoegen voor huisartsen & POH‑GGZ (en jeugd en gezin)

1. Signalering & screening; Signaleringslijst; de huisarts & POH-er kan in korte tijd sneller de context te verkennen
2. Laagdrempelige middelen voor gesprek met ouders / kinderen over thema’s als scheiding, stress, co-ouderschap, angst, slaapproblemen
3. Verwijzing naar gebruik van werkkaarten uit de richtlijn ‘Scheiding’ voor professionals
4. Technieken en praktische middelen om in het consult 'achter de klacht' te kijken 

2. Scholing & deskundigheidsbevordering

• Basis en verdiepende modules over jeugd en gezin bij scheiding, dynamieken, ACE’s en gezondheidseffecten
• Scholing op aanvraag en op maat

3. Tools & methodieken

• Integratie van KIES (Kinderen In Een Scheiding): preventieve kindgerichte werkvormen
• Aansluiting met JOS (Jeugd, Ouders & Scheiding): integrale aanpak bij complexe gevallen
• Koppeling met SAMEN Wijzer voor onderwijs en kinderopvang – zorgen voor continuïteit
• Materialen zoals posters, brochures, gesprekskaarten, informatiefolders
• Contactmogelijkheden instanties en professionals en advies over verwijzingstrajecten (wanneer is lichte steun voldoende, wanneer doorverwijzen naar bijvoorbeeld JOS of jeugdhulp)
  
  

4. Maatwerk samenwerking & regionale verankering

• Inrichten van routes tussen huisartspraktijken, CJG / jeugdteams / POH / jeugdhulp
• Ondersteuning bij toepassing van de richtlijn “Samen beslissen met ouders en jeugdigen” binnen jeugdhulp en huisartsomgeving
• Implementatie van ondersteuningsstructuren (steunfiguur kind, intersectorale samenwerking)