4-6 jaar

Kinderen van 4–6 jaar en scheiding

Voor ouders én professionals
Een scheiding raakt niet alleen de relatie tussen partners, maar heeft ook invloed op de manier waarop zij samen blijven opvoeden. Bij kinderen in de leeftijd van 4 tot 6 jaar vraagt dit extra aandacht: zij bevinden zich in een gevoelige ontwikkelingsfase waarin veiligheid, duidelijkheid en verbondenheid centraal staan.

Zowel ouders als professionals spelen hierin een belangrijke rol. Ouders zoeken vaak naar houvast in hun veranderde opvoedrelatie, en professionals begeleiden hen bij het bieden van stabiliteit aan hun jonge kind. Door inzicht in de behoeften van deze leeftijdsgroep en concrete handvatten ontstaat ruimte voor herstel, samenwerking en ontwikkeling.

Wat is goed om te weten over kleuters bij een scheiding?Kleuters begrijpen al een beetje wat 'scheiding' betekent. Het is ook nog best moeilijk. Ze kunnen zich nog niet helemaal voorstellen wat een scheiding is en met zich meebrengt. Als de boodschap van de scheiding een beetje doordringt kan een kleuter heel wisselend reageren. Som kan een kleuter plots overvallen worden door een verdrietig gevoel om daarna weer gewoon vrolijk te gaan spelen. Het afwisselen van deze uitingen is gezond gedrag voor een kleuter. De fantasie en werkelijkheid lopen door elkaar; het kind heeft tijd nodig om alles te gaan begrijpen. De scheiding raakt een kleuter. Het kind kan nog lang denken dat het misschien weer goed komt. Misschien zegt het plots dat de andere ouder nu maar weer thuis moet komen wonen, het in een ander huis wonen, dat duurde al lang genoeg. De ernst van een scheiding is lastig te bevatten en dringt langzaam aan door.

Begrip over de scheiding
Rekening houden met wat je verteld en hoe, is daarom belangrijk. In plaats van het woord 'scheiding' te gebruiken kun je het beste praten over dat jullie niet langer bij elkaar in huis gaat wonen. Dat is zo omdat jullie niet langer verliefd zijn. Voor kleuters is het belangrijk om te horen dat jullie gewoon ouders van jullie kind blijven, dat blijft altijd hetzelfde. Je kunt niet te vaak zeggen dat jullie allebei van je kind houden en blijven houden. 'Tijd' is voor een kleuter nog een lastig begrip. Daardoor kunnen zich moeilijk voorstellen dat een scheiding voor altijd is. Ze kunnen blijven denken dat de scheiding weer over gaat. Ze hebben ook andere zorgen dan waar jullie misschien als ouders aan denken. Hoe het dan moet met hun huisdier bijvoorbeeld? Een prentenboekje lezen kan helpen bij het gaan begrijpen en beleven van de nieuwe situatie.

Grote veranderingen
Kleuters kunnen na de scheidingsmelding en ook nog lang daarna veel vragen hebben in hun poging grip te krijgen op de nieuwe werkelijkheid. Ze kunnen last krijgen van terugval in gedrag zoals gaan bedplassen of last krijgen van scheidingsangst. Angst om achter gelaten te worden is bijvoorbeeld dan merkbaar bij het halen en brengen naar school, de andere ouder of bijvoorbeeld bij vriendjes. Een kleuter kan schrikken van het verdiet van ouders en zich bedreigt voelen in de eigen kleine veilige wereld. Ze kunnen dan hun eigen gevoelens wegdringen om het niet nog moeilijker te maken voor hun ouder of om de ouder te troosten. Alle kinderen, jong of ouder, krijgen te maken met deze gevoelens van loyaliteit. Ze voelen zich verbonden met beide ouders en willen dat het goed met hen gaat. Pas als er (meer) rust en veiligheid wordt gevoeld door een kleuter, komt er ruimte voor de rouw gevoelens van het kind zelf.

Missen
Als kleuters het tonen van hun gemis, verdriet en rouw uitstellen, kan dat bij volwassenen, ouders en professionals, er voor zorgen dat de link op een later moment niet wordt gelegd tussen het gedrag van een kind en de scheiding. Het is belangrijk om te weten dat kleuters zich kunnen uitten door veranderend, 'lastig' of teruggetrokken gedrag, een verandert eet en/of slaappatroon of bijvoorbeeld het tonen van heftige emoties. Elk kind rouwt op een eigen manier. Zo nodig of desgewenst kan de begeleiding of hulp van een professional ondersteunend zijn.

Kenmerken van kinderen van 4–6 jaar bij scheiding
Kinderen tussen de 4 en 6 jaar:

• Begrijpen dat er iets verandert, maar hebben nog moeite om gebeurtenissen en emoties te duiden;
• Hebben een sterke behoefte aan voorspelbaarheid, nabijheid en bevestiging;
• Reageren veelal non-verbaal op spanningen of veranderingen, bijvoorbeeld via gedrag;
• Kunnen zich loyaal voelen naar beide ouders, wat verwarrend en belastend kan zijn bij conflicten;
• Hebben hun ouders nodig om hun gevoelens te herkennen, benoemen en reguleren.

Een scheiding betekent voor hen het verlies van vertrouwde structuren. Ook al worden kinderen in deze leeftijd niet altijd expliciet betrokken in de communicatie rondom de scheiding, ze merken de spanningen wél. Daarom is het belangrijk om hen actief te ondersteunen, en ouders bewust mee te nemen in hun veranderende rol als opvoeders.

Wat ouders en professionals moeten weten

1. Hechting blijft zich ontwikkelen
   Veilige hechting is een proces dat doorloopt in de kindertijd. Spanningen tussen ouders, wisselende woonsituaties of onduidelijke afspraken kunnen dit proces verstoren. Kinderen hebben recht op een veilige band met beide ouders.
2. Emoties uiten zich via gedrag
   Gedragsveranderingen zoals terugval in zindelijkheid, slaapproblemen of boosheid kunnen signalen zijn van onveiligheid of onbegrip. Ouders hebben begeleiding nodig om deze signalen te herkennen én hier op afgestemd te reageren.
3. Ouders zoeken balans in co-ouderschap
   Na een scheiding verandert niet alleen de relatie tussen ouders, maar ook hun samenwerking als opvoeders. Er is vaak sprake van onzekerheid, onduidelijkheid over grenzen en verschillen in opvoedstijlen.
4. Conflictvrij contact bevordert veerkracht
   Onderzoek toont aan dat kinderen zich beter ontwikkelen wanneer ouders op een respectvolle manier samenwerken of ten minste zonder openlijk conflict communiceren. Professionals kunnen helpen om deze vorm van co-ouderschap te ondersteunen.
   
   

7 praktische tips voor ouders van kinderen 4–6 jaar

1. Leg in eenvoudige, herhaalbare taal uit wat er gebeurt. Kinderen begrijpen meer dan gedacht, maar hebben duidelijke en geruststellende uitleg nodig, passend bij hun belevingswereld.
2. Houd vaste routines in stand, ook bij wisselingen tussen ouders. Regelmaat in eten, slapen, spelen en halen/brengen zorgt voor rust en voorspelbaarheid.
3. Wees alert op gedragssignalen en neem ze serieus. Plotselinge gedragsveranderingen kunnen wijzen op spanning of verdriet. Benoem wat je ziet en toon begrip.
4. Stimuleer contact met beide ouders, waar mogelijk. Het onderhouden van betekenisvol contact met beide ouders draagt bij aan het gevoel van continuïteit en hechting.
5. Voorkom dat kinderen partij moeten kiezen. Kinderen zijn loyaal aan beide ouders. Praat niet negatief over de andere ouder in hun bijzijn.
6. Investeer in ouderlijke samenwerking, ook als het moeilijk is. Een vorm van respectvol, afgestemd ouderschap na scheiding geeft kinderen rust en helderheid.
7. Maak gebruik van beschikbare ondersteuning. Het inzetten van kindgerichte en ouderondersteunende middelen helpt om de scheiding in goede banen te leiden, en geeft kinderen én ouders de ruimte om te verwerken en vooruit te kijken.

Beschikbare ondersteuning: dit helpt kinderen én ouders vooruitVoor deze leeftijdsgroep zijn er vanuit het Expertisecentrum Kind en Scheiding meerdere hulpmiddelen ontwikkeld die ouders,  kinderen en professionals ondersteunen in het vormgeven van zorg, communicatie en kindgericht ouderschap:

• SAMEN Wijzer
  Een methode warmee de kinderopvang en school voor een goede samenwerking met kinderen en ouders bij scheiding
  
• JOS begeleiding
  Begeleiding voor het hele gezin om een gezamelijk JOS Gezinsplan de realiseren
• KIES Mediation
  Begeleiding door een advocaat of mediator die ook de steem en het belang van de kinderen meeweegt
• KIES Kindplan 4–6 jaar
  Een praktisch hulpmiddel voor ouders én professionals om het gesprek met jonge kinderen vorm te geven. Met uitleg, visuele werkvormen en vragen op maat van hun leeftijd.
• KIES voor de kinderen (4–6 jaar)
  Een veilige, speelse setting waarin kinderen leren praten over wat ze meemaken, emoties leren herkennen en zich gesteund voelen in hun situatie.
• KIES Gescheiden Opvoeden
  Voor ouders in scheiding of na de scheiding. Gericht op het versterken van ouderschap, samenwerking en het maken van concrete afspraken die passen bij de ontwikkeling van het kind.

Ouderschap in scheiding vraagt om nieuwe vormen van samenwerking, afstemming en bewustzijn. Kinderen van 4–6 jaar zijn daarbij extra kwetsbaar, maar ook goed te ondersteunen — mits zij ruimte krijgen om te voelen, te begrijpen en zich veilig te blijven hechten.

Met gerichte ondersteuning zoals het KIES Kindplan en KIES Gescheiden Opvoeden ontstaat er ruimte om de zorg voor kinderen goed te blijven vormgeven, samen of ieder apart. In het belang van het kind én het ouderschap.

Foto Monique Claes

• Geef je kind veel tijd om te spelen
  Lees samen een prentenboekje om je kind te helpen de scheiding te leren begrijpen en vragen te stellen
• Praat kort en met woorden die kleuters kunnen begrijpen over de scheiding situatie.
• Het woord scheiding is voor kleuters nog te lastig en abstract. Praat over dat je als ouders die niet meer bijelkaar blijft wonen.
• Beantwoord de vragen die kleuters hebben zonder verder uit te wijden over details. Details willen ze niet horen en begrijpen ze ook niet.
• Kleuters kunnen niet vaak genoeg horen dat je gewoon altijd hun ouders zult blijven en dat jullie als ouders altijd van jullie kind zult blijven houden.
• Kleuters kunnen zich schuldig voelen door de scheiding en denken dat ze misschien iets goed kunnen maken. Vertel dat scheiden iets is van volwassenen waar kinderen nooit iets aan kunnen doen of veranderen.
• Niets of te weinig of te veel vertellen kan er voor zorgen dat kleuters vooral voelen dat er van alles speelt waar ze geen grip op hebben en zelf enge gedachtes krijgen of hun gevoelens uitten door te dromen, gaan bedplassen of buikpijn krijgen. Help hen door alles te mogen zeggen en vragen
• Kleuters begrijpen dat ze wel eens een tijdje een vriendje hebben waar ze eerst veel mee speelden en later vaker met een ander vriendje willen optrekken. Ouders kunnen dat ook wel eens hebben.
• Duidelijkheid helpt. vertel aan kleuters wat hetzelfde blijft of wat er al duidelijk is over veranderingen (je krijgt twee kamertjes, mama gaat verhuizen, je blijft op dezelfde school)
• Een scheiding speelt niet alleen als je gaat scheiden. Er komen steeds opnieuw momenten van verandering en de emoties en gedragingen die de verandering met zich meebrengt. KIES kan kinderen en ouders in alle fases van de scheiding helpen er mee om te gaan.