Kernbehoeftes van jeugd en ouders bij en na een scheiding

Aansluiten bij een doelgroep, vraagt om kennis én tot de kern komen'

Kernbehoeftes van jeugd en ouders bij en na een scheiding
Bevindingen uit onderzoek en de praktijk van het Expertisecentrum Kind en Scheiding

Een handreiking bij scheiding
Jaarlijks maken tienduizenden kinderen in Nederland de scheiding van hun ouders mee. Hoewel scheiding steeds vaker voorkomt, blijven de gevolgen diepgaand en langdurig, zeker wanneer er kinderen bij betrokken zijn. Vanuit onze jarenlange praktijkervaring en onderzoek weten we dat jeugd en ouders in deze periode specifieke ondersteuning nodig hebben.

Deze handreiking bundelt de inzichten en aanbevelingen die essentieel zijn voor een gezonde ontwikkeling van kinderen en het versterken van ouderschap na scheiding. Ze is bedoeld voor beleidsmakers, hulpverleners, mediators, advocaten, onderwijsprofessionals, ouders en anderen die werken met jeugd en gezinnen.

Scheiden in cijfers
In Nederland vinden jaarlijks gemiddeld:

•  Ongeveer 35.000 formele echtscheidingen plaats (ontbinding van een huwelijk).
• Ongeveer 60.000 informele scheidingen (van samenwonende ouders).
• Samen betreft dit circa 95.000 scheidingen per jaar, waarbij bij ongeveer de helft kinderen betrokken zijn. Jaarlijks krijgen naar schatting 70.000 tot 86.000 minderjarige kinderen te maken met de scheiding van hun ouders.Het daadwerkelijke aantal ligt hoger wanneer thuiswonende jongvolwassen kinderen (18+) worden meegerekend. Dit aantal is relatief stabiel, maar structureel hoger dan lang werd aangenomen, vooral door de toename van informele scheidingen.

JEUGD

Gevolgen voor kinderen van gescheiden ouders
Ontwikkelingsrisico’s (gemiddeld vergeleken met kinderen uit intacte gezinnen)

• Slechtere schoolprestaties.
• Meer internaliserende problemen (zoals angst, somberheid, teruggetrokken gedrag).
• Meer externaliserende problemen (zoals boosheid, agressie, gedragsproblemen).
• Meer moeite in sociale relaties (vertrouwen, vriendschappen, hechting).
• Minder zelfvertrouwen en een negatiever zelfbeeld.
• Loyaliteitsproblemen, met gevolgen voor de relatie met beide ouders én anderen.

Belangrijke nuance
Deze uitkomsten zijn gemiddelden en géén voorspellingen voor elk individueel kind. Veel kinderen ontwikkelen zich veerkrachtig, zeker wanneer ouders actief aan oplossingen werken.De impact verschilt per kind en wordt mede bepaald door:

• Kindfactoren: leeftijd, ontwikkelingsfase, temperament, veerkracht.
• Ouderfactoren: beschikbaarheid, onderlinge communicatie, conflictpatronen.
• Gezinsfactoren: stabiliteit, steun, sociaal netwerk.

Praktische gevolgen voor kinderen
De impact van scheiding is niet alleen emotioneel, maar ook concreet in het dagelijks leven. Veelvoorkomende praktische gevolgen zijn:

• Verhuizing of meerdere verhuizingen; verlies van een vertrouwde woonomgeving.
• Leven in twee huizen met verschillende opvoedstijlen, regels, routines en dynamieken.
• Verminderd of wisselend contact met een van de ouders, of met broertjes of zusjes.
• In contact komen met nieuwe gezinsleden (stiefouders, stiefbroers/zussen).
• Financiële achteruitgang, wat kan leiden tot minder mogelijkheden voor vrije tijd, hobby, vakanties of schoolkosten en 'meedoen en erbij horen voor leeftijdgenoten' bij bijvoorbeeld (soort) fiets, kleding en activiteiten.
• Oude én nieuwe conflicten tussen ouders, waarin kinderen betrokken of belast worden.
• Verlies van contact met vrienden, familieleden of andere betekenisvolle volwassenen.
• Periodes van aanpassing, verwarring en veranderende loyaliteiten.

Wat verliezen kinderen bij een scheiding?
Een scheiding kan voor kinderen het verlies betekenen van:

• Gevoel van basisveiligheid en vertrouwdheid.
• Dagelijks contact met beide ouders.
• Vaste structuur en voorspelbaarheid.
• Een vaste plek om te wonen, slapen en spelen.
• De vrijheid om onbezorgd kind te zijn.
• Ouders zoals ze waren vóór de scheiding.
• Een deel van hun familie en sociaal netwerk.
• Financiële zekerheid en de bijbehorende mogelijkheden.
• Het voorbeeld van liefdevolle samenwerking.
• Vertrouwen in relaties, stabiliteit en toekomst.
• Soms ook vertrouwen in zichzelf of hun ouders.

Deze verliezen kunnen gevolgen hebben voor hun hechting, hun emotionele ontwikkeling en hun vermogen om relaties aan te gaan.

Wat hebben kinderen nodig?
Om zich ondanks de scheiding goed te kunnen ontwikkelen, hebben kinderen behoefte aan:

• Gehoord worden, hun mening mogen geven en participeren in passende mate.
• Voorspelbaarheid en structuur in wonen, school en dagelijkse routines.
• Emotionele veiligheid: beschikbare, afgestemde ouders.
• De vrijheid om loyaal te mogen zijn aan beide ouders.
• Bescherming tegen druk, partij kiezen of geheimhouding.
• Een eerlijk, begrijpelijk verhaal over de scheiding, afgestemd op hun leeftijd.
• Goede begeleiding van ouders en van nieuwe gezinsleden bij samengestelde gezinnen.
• Een omgeving (school, opvang, familie) die alert is op signalen van stress of overbelasting.
• Toegang tot professionele begeleiding of lotgenotencontact indien nodig.

Specifieke behoeften per leeftijdsgroep

Baby’s en dreumesen (0–3 jaar)

• Begrijpen de scheiding niet, maar voelen stress, spanningen en onveiligheid sterk aan.
• Zijn volledig afhankelijk van nabijheid, voorspelbaarheid en emotioneel beschikbare verzorgers.
• Hechten zich aan gezichten, stemmen en routines; wisselingen kunnen angst en onrust veroorzaken.
• Hebben behoefte aan stabiele, sensitieve zorg en een vertrouwde fysieke omgeving.
• Co-ouderschap vereist in deze fase nauw overleg over voeding, slapen, troosten en verzorging.

Peuters en kleuters (4-6 jaar)

• Hebben behoefte aan maximale continuïteit in verzorgers, omgeving en routines.
• Begrijpen de situatie niet volledig, maar voelen wél emoties en spanningen.
• Risico op hechtingsonzekerheid bij veel wisselingen of emotioneel afwezige ouders.

Basisschoolleeftijd (7–12 jaar)
Kunnen de scheiding beter begrijpen, maar missen nog de emotionele rijpheid om ermee om te gaan.

• Hebben sterke behoefte aan duidelijke uitleg, structuur en vaste patronen.
• Voelen zich vaak verantwoordelijk voor het welzijn van hun ouders (parentificatie).
• Kunnen last hebben van schuldgevoel, loyaliteitsconflicten en sociale terugtrekking.
• Hebben steun nodig om hun emoties te uiten en ruimte om kind te blijven.
  
  

Jongeren (10–17 jaar)

• Hebben meer cognitief begrip, maar zijn gevoelig voor loyaliteitsconflicten.
• Worstelen vaak met schuldgevoel, boosheid of identiteitsvragen.
• Ontwikkeling van zelfstandigheid kan onder druk komen te staan.
  
  

Jongvolwassenen (18+)

• Worden vaak ‘vergeten als 'kinderen' bij scheiding’.
• Kunnen emotionele of financiële zorg op zich nemen (parentificatie).
• Hebben nood aan erkenning van hun positie en betrokkenheid bij veranderingen in het gezin.

Samengevat: behoeften van kinderen en jongeren

Emotioneel

• Gezien, gehoord en serieus genomen worden
• Emotionele veiligheid en nabijheid van beide ouders
• Ruimte voor rouw, boosheid, verwarring en andere gevoelens
• Vrijheid om loyaal te zijn aan beide ouders zonder druk

Praktisch

• Stabiliteit in wonen, school en dagelijkse routines
• Voorspelbaarheid en houvast in een veranderende situatie
• Contact met belangrijke anderen (broers/zussen, familie, vrienden)

Inhoudelijk

• Eerlijke en begrijpelijke uitleg over de scheiding
• Inzicht in wat er verandert en waarom
• Informatie die past bij hun leeftijd en ontwikkeling

Relationeel

• Behoud van betekenisvolle relaties, inclusief beide ouders
• Bescherming tegen conflicten en parentificatie
• Ondersteuning bij het navigeren van loyaliteiten en grenzen

Ontwikkelingsgericht

• Ruimte om zich te blijven ontwikkelen als kind, tiener of jongvolwassene
• Begeleiding waar nodig, bijvoorbeeld via school of jeugdhulp
• Aandacht voor hun specifieke noden per levensfase

Wat verliezen ouders bij een scheiding?

• Emotioneel verlies
• De droom van liefde en een gezamenlijk leven.
• Een vaste partner, maatje of vertrouwenspersoon.
• Gevoel van geborgenheid en verbondenheid.
• De ander als mede-opvoeder of compensatie van eigen zwakke kanten.
• De vanzelfsprekende band met de kinderen en gezin.
   

Praktisch verlies

• Het gedeelde huishouden en gezamenlijke zorgstructuur
• (Een deel van) het sociale netwerk.
• Financiële stabiliteit of bestaanszekerheid.
• Een vast thuis voor henzelf en hun kinderen.
• Dagelijks contact en vanzelfsprekende betrokkenheid bij de kinderen.
• Toegang tot gezamenlijke gewoontes, herinneringen en tradities.
  
  

Wat hebben ouders nodig?

• Emotionele ondersteuning
• Erkenning van hun verdriet, verwarring en rouw.
• Steun bij het behouden van hun zelfvertrouwen als ouder.
• Begrip zonder oordeel (niet meteen gezien worden als ‘vechtende ex’).
   

Praktische ondersteuning

• Hulp bij regelzaken zoals co-ouderschap, financiën, huisvesting en juridische procedures.
• Toegang tot laagdrempelige en preventieve ondersteuning.
• Overzicht en structuur in een periode die vaak chaotisch is.
   

Informatie

• Inzicht in de effecten van scheiding op kinderen.
• Concrete handvatten voor communicatie, opvoeding en samenwerking.
• Weten wat ‘goed genoeg scheiden’ inhoudt.
• Begrip van eigen gedrag en mogelijke negatieve patronen.

Communicatieve ondersteuning

• Begeleiding bij communicatie met de andere ouder.
• Neutraal en veilig overleg via bijvoorbeeld een JOS verkenner en/of (KIES) mediator.
• Handvatten om grenzen aan te geven zonder escalatie.

Inzicht in de dynamiek van conflicten en de-escalatie.

• Focus op ouderschap
• Begeleiding bij het vormgeven van co-ouderschap.
• Inzicht in wat kinderen nodig hebben en hoe dit te bieden.
• Verminderen van loyaliteitsdruk bij kinderen.
• Stimulans om het kind centraal te zetten, ook als de relatie met de ex moeizaam is.
• Ondersteuning bij het loskoppelen van partnerconflict en gezamenlijk ouderschap.

Samengevat: behoeften van ouders
Emotioneel; Erkenning, verwerking, zelfzorg, vertrouwen in het ouderschap
Praktisch; Structuur, hulp bij regelzaken, financiële en woonzekerheid
Inhoudelijk; Informatie over scheidingseffecten en kindontwikkeling
Communicatief; Steun bij contact met ex-partner, hulp bij afspraken en conflicthantering
Ouderschapsgericht; Begeleiding in co-ouderschap, kind centraal stellen

PROFESSIONALS

Wat vraagt de bevindingen van het Expertisecentrum Kind en Scheiding van beleid en professionals?
Gezien de omvang, complexiteit en langdurige impact van scheiding is het noodzakelijk dat: 

• Participatie van kinderen in beslissingen standaard wordt.
• Hulpverlening vroegtijdig, laagdrempelig en toegankelijk is.
• Professionals (onderwijs, jeugdzorg, advocatuur, gemeenten) samenwerken rondom het kind.
• Er ruimte is voor maatwerk, ook bij informele scheidingen.
• Preventie en vroegsignalering worden versterkt.
• Scheidingsbegeleiding standaard onderdeel wordt van gezinsondersteuning.
• Co-ouderschap wordt erkend als blijvende gezamenlijke verantwoordelijkheid.
• Gerichte én effectieve informatie, ondersteuning en hulp

Alleen samen kunnen we het verschil maken voor kinderen en ouders in een kwetsbare periode. Door eerder, beter en gerichter te ondersteunen, versterken we veerkracht en voorkomen we langdurige schade.

Wil je meer weten, een scholing volgen of samenwerken aan oplossingen? Neem dan contact op met het Expertisecentrum Kind en Scheiding. Professionaliseren? Kijk bij ons aanbod van scholingen of neem contact op voor je vraag.