Interventie omschrijving KIES Methodiek

Dankzij deze praktische, kindgerichte methodiek, heb ik geleerd om echt vanuit het kindperspectief te werken. Een waardevolle aanvulling die het verschil maakt. Een aanrader!" 

 

 

Samenvatting
KIES,  Kinderen In Een Scheiding is ontwikkeld door het Expertisecentrum Kind en Scheiding. Het is de methodiek bij scheiding die kinderen centraal zet. KIES werkt in lijn met het Kinderrechtenverdrag en is onderzocht en effectief bewezen door de Universiteit Utrecht. Het is de methode die kinderen leert en mogelijk maakt te vertellen en te kiezen voor henzelf en wat ze nodig hebben, hen helpt en hun ouders bij scheiding professioneel ondersteunt.    

Doelgroep
De  methodiek KIES richt zich op kinderen van alle leeftijden en hun ouders. KIES groepen zijn er voor kinderen in de leeftijden 4-6 jaar, 7-12 jaar en 13-17 jaar.  

Doel
KIES ondersteunt kinderen en geeft hen een stem bij de scheiding van hun ouders. KIES voorkomt of beperkt problemen zoals een zwakke band met ouders, internaliserende of externaliserende problemen, slechte schoolprestaties en een verminderd zelfvertrouwen en bevordert een gezonde ontwikkeling. 

Aanpak
KIES is een methodiek gericht op kinderen met gescheiden ouders. KIES groepen  worden begeleid door gecertificeerde KIES-coaches. Er zijn acht wekelijkse bijeenkomsten van een uur voor de doelgroep 4-6 jaar en 7-12 jaar. Voor jongeren zijn er 4 bijeenkomsten van 1,5 uur, Het proces van de scheiding en de bijbehorende thema’s worden voor elke doelgroep op dezelfde manier doorlopen. De werkvormen zijn hierbij afgestemd op de leeftijd en behoeften van het kind.  Voor de ouders is er tenminste een informatiebijeenkomst vooraf en een evaluatiebijeenkomst achteraf, alsmede informatie op schrift of digitaal.

Materialen
KIES coaches krijgen na het volgen van een training toegang tot een handleiding met een gedetailleerde beschrijving van o.a. de bijeenkomsten, plan van aanpak, vragenlijsten en PR voor het begeleiden van KIES. Kinderen ontvangen tijdens deelname een eigen werkboek. Voor ouders en kinderen is er informatie op de website www.kiesvoorhetkind.nl.

Onderbouwing 
Onderzoek toont aan dat een scheiding zowel korte- als langetermijneffecten kan hebben voor kinderen (Amato, 2010; Swartz-den Hollander et al., 2020). Ongeveer 15-20% ontwikkelt ernstige problemen, zoals loyaliteitsconflicten, traumaklachten of hechtingsproblemen (Groenhuijsen, 2014; Van der Kolk, 2016; Van der Ploeg, 2013). KIES helpt deze problemen voorkomen of beperken door kinderen te ondersteunen bij ontwikkelingstaken (Van den Berg, 2018; Wallerstein & Blakeslee, 1989), sociale steun te bieden en ouders te informeren. Het KIES-coachingmodel vergroot het zelfoplossend vermogen (Spruijt & Kormos, 2014) en leert kinderen gevoelens delen, schuldgevoel verminderen en beter communiceren (Ägarne-Lindberg et al., 2009. 

Onderzoek
In 2005 voerde de Universiteit Utrecht een quasi-experimenteel onderzoek uit naar KIES, waaruit bleek dat deelname positief is voor kinderen en hoog wordt gewaardeerd door ouders en kinderen (Spruijt et al., 2005). Tussen 2008 en 2013 volgde een grootschalig gerandomiseerd controleonderzoek (RCT). Dit toonde aan dat kinderen die KIES volgden minder probleemgedrag vertonen, beter communiceren met ouders en minder schuldgevoelens ervaren vergeleken met een controlegroep (Pelleboer-Gunnink et al., 2015; Van der Valk et al., 2013). Sinds 2023 loopt een vervolgonderzoek naar KIES in samenwerking met de Universiteit Utrecht, zowel in Nederland als op Aruba.

Uiteindelijke doelgroep
KIES is er voor kinderen van gescheiden ouders. Er zijn KIES groepen voor kinderen van 4–6 jaar, 7–12 jaar en jongeren van 13–17 jaar. Ook ouders maken deel uit van de doelgroep via informatiebijeenkomsten en betrokkenheid bij het traject. KIES is gericht op preventie, ondersteuning en hulp, niet specifiek op de behandeling van zeer ernstige problematiek, maar het kan daar wel een positieve bijdrage aan leveren. De methodiek is geschikt voor betrokkenen vanuit diverse achtergronden en gezinssituaties en kan onderdeel uitmaken van een breder hulpverleningstraject bij complexere scheidingen.

Met KIES kun je ouders en kinderen weer zichtbaar maken voor zichzelf én elkaar"

Intermediaire doelgroep 
Naast kinderen en jongeren zijn ouders een belangrijke intermediaire doelgroep binnen KIES. Zij worden actief betrokken via tenminste één (informatie)bijeenkomst vooraf en een evaluatiebijeenkomst achteraf en hebben daarnaast de mogelijkheid om deel te nemen aan KIES Gescheiden Opvoeden. Daarnaast ontvangen zij schriftelijke of digitale informatie over het programma. Verder behoren ook de KIES-coaches en hun organisaties tot de intermediaire doelgroep. Deze professionals volgen een gecertificeerde training om de methodiek uit te voeren en spelen een centrale rol in de begeleiding van de kinderen en het contact met ouders. Hun deskundigheid is essentieel voor de kwaliteit en effectiviteit van de interventie.

Selectie van doelgroepen
Kinderen en jongeren worden aangemeld via scholen, wijkteams, CJG’s, jeugdgezondheidszorg of jeugdhulp. KIES is inzetbaar in diverse settings; regulier en speciaal onderwijs en jeugdhulpverlening. Ouders of professionals signaleren of een kind last heeft van de scheiding  of het kind geeft aan graag deel te willen nemen aan KIES. Toelating vindt plaats na schriftelijke toestemming van beide gezaghebbende ouders en intake waarbij indicatiecriteria en mogelijke contra-indicaties worden besproken.

Inclusiecriteria:

• Kinderen van 4–17 jaar met gescheiden ouders, ongeacht de duur sinds de scheiding
• Alle kinderen die een scheiding van hun ouders doormaken en ondersteuning wensen
• Enige mate van al dan niet zichtbare (lichte) problemen door de scheiding (bijv. verwarring, emotionele verwerking, loyaliteitsconflicten, communicatieproblemen met ouders)
• Mogelijke signalering door kind zelf, ouders, school of hulpverleners
• Deelname aan groepsaanpak is passend.

Contra-indicaties:
Bij onderstaande situaties kan besloten worden KIES in te zetten als onderdeel van een breder hulpverleningstraject.

 Op het niveau van ouders:

•  Geen toestemming van één of beide gezaghebbende ouders
• Ernstige, voortdurende ouderlijke conflicten (complexe scheiding)
• Onveilige thuissituatie (bijv. huiselijk geweld, mishandeling, misbruik)
• Ernstige verslavings- of persoonlijkheidsproblematiek van ouders

Op het niveau van kinderen:

•  Ernstige emotionele of gedragsproblemen, waarvoor al intensieve hulp wordt geboden
• Deelname andere intensieve hulpverleningstrajecten
• (Lichte) verstandelijke beperking, tenzij functioneren in reguliere KIES groep niet mogelijk is. Voor hen is er KIES+
• Onvoldoende beheersing van Nederlandse taal. (KIES individueel  en KIES 7-12 jaar in Engels beschikbaar)
• Weinig motivatie of te veel angst (proefdeelname mogelijk)

KIES-coaches zijn getraind in signalering, screening en overleg over doorverwijzing wanneer contra-indicaties aanwezig zijn. 

Betrokkenheid doelgroep 
KIES is ontstaan vanuit de praktijk. Bedenker en ontwikkelaar Nelly Snels-Dolron, signaleerde in jeugdzorg en onderwijs dat kinderen na scheiding behoefte hadden aan ondersteuning. In de ontwikkelfase zijn kinderen, ouders, diverse professionals, organisaties en onderzoekers actief betrokken. Kinderen gaven aan bij voorkeur op school hulp te willen, op een vertrouwde plek, in groepsverband met leeftijdsgenoten en bij een onafhankelijk persoon, niet hun eigen leerkracht. Ouders gaven aan waardevol te vinden dat hun kind ondersteuning kreeg bij omgaan met de scheiding en zij informatie kregen over gescheiden opvoeden. In pilots op basisscholen en daarbuiten (2002–2004) werd geëxperimenteerd met de opzet en uitvoering van KIES-groepen. De uitkomsten van pilots, evaluaties en latere onderzoeken,  zijn gebruikt voor verdere ontwikkeling van KIES, waaronder ook de scholing voor professionals. Alle jaren daarna heeft het Expertisecentrum Kind en Scheiding contacten gehouden met doelgroepen door middel van verschillende projecten, feedback vanuit de praktijk en direct contact. 

1.2     Doel

Hoofddoel 
KIES heeft als doel kinderen en jongeren van 4 tot 17 jaar te ondersteunen in het omgaan met de scheiding van hun ouders. KIES helpt hen om gevoelens te uiten, zichzelf beter te begrijpen en hun situatie te verwerken. Hierdoor worden problemen zoals verminderde ouder-kindrelaties, gedragsproblemen, schuldgevoelens, verminderde schoolprestaties en laag zelfvertrouwen voorkomen of verminderd. Kinderen leren hun behoeften te herkennen en hier woorden aan te geven. KIES bevordert zo een gezonde sociaal-emotionele ontwikkeling en versterkt de eigen veerkracht van kinderen bij scheidingservaringen. KIES werkt volgens het IVRK en informeert kinderen over hun kinderrechten bij scheiding. 

Subdoelen 
De subdoelen van KIES zijn gericht op het versterken van de sociaal-emotionele veerkracht, het vinden van eigen best haalbare oplossingen en communicatie van kinderen van gescheiden ouders. De inhoud en werkvormen worden afgestemd op de leeftijd en ontwikkeling van het kind. Na afloop van het KIES-traject (8 bijeenkomsten voor 4–12 jaar, 4 bijeenkomsten voor 13–17 jaar) zijn de volgende subdoelen voor elke doelgroep hetzelfde, en in uitvoering aansluitend op leeftijdsfase en ontwikkeling nagestreefd:

Voor kinderen (4–17 jaar):

• Kinderen begrijpen beter wat een scheiding inhoudt en dat zij geen schuld dragen;
• Kinderen erkennen de onomkeerbaarheid van de situatie;
• Kinderen kunnen eigen gevoelens rondom de scheiding herkennen, erkennen en op passende wijze uiten (verbaal of non-verbaal, afhankelijk van leeftijd);
• Kinderen hebben handvatten en copingstrategieën geleerd om met scheiding-gerelateerde situaties om te gaan, zowel in het heden als de toekomst;
• Kinderen kunnen op een constructieve manier communiceren met hun ouders of andere belangrijke volwassenen;
• Kinderen vergroten hun zelfinzicht en zelfvertrouwen, wat bijdraagt aan hun sociaal-emotionele ontwikkeling en veerkracht. Mogelijke negatieve gevolgen van de scheiding (zoals schuldgevoel, gedragsproblemen of verminderd schoolsucces) worden hierdoor voorkomen of verminderd;
• Kinderen weten na afloop van KIES waar zij terechtkunnen voor steun of hulp als zij die nodig hebben;
• Kinderen worden geïnformeerd over hun rechten volgens het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK) en voelen zich meer gehoord en gezien in het scheidingsproces.

Voor ouders (intermediaire doelgroep):

• Ouders hebben kennis opgedaan over KIES, de impact van scheiding, loyaliteit en gescheiden opvoeden;
• Ouders hebben handvatten gekregen om het contact met hun kind en tussen hun kind en de andere ouder te ondersteunen;
• Ouders weten waar zij zelf terecht kunnen voor verdere hulp of advies bij opvoeding en/of scheidingsproblematiek.

Voor KIES-coaches (intermediaire doelgroep):

• Aansluiten en op maat werken door na bijeenkomsten te evalueren en reflecteren;
• Tijdig signaleren of aanvullende hulp nodig is, verwijzen indien nodig;
• Bewaken van veilige kindgerichte setting en werkvormen aanpassen op groepsdynamiek en naar individuele behoeften en omstandigheden;
• Evaluatie vindt plaats via observatie, in de groep met de kinderen, d.m.v. oudergesprekken en afstemming met school of verwijzende organisatie.

1.3     Aanpak

Opzet van de interventie
KIES is een er voor kinderen van gescheiden ouders, opgebouwd in drie fasen: voorbereiding, uitvoering en afronding.

1. Voorbereiding en werving:
Kinderen worden gesignaleerd en aangemeld via scholen, wijkteams, CJG’s of jeugdhulp of het kind geeft zelf aan naar KIES te willen. Ouders geven schriftelijke toestemming. De KIES-coaches screenen de aanmeldingen op indicatie- en contra-indicaties. Voorafgaand aan de kindbijeenkomsten vindt een informatiebijeenkomst voor ouders plaats (1 bijeenkomst van ca. 1 uur).

2. Uitvoering:
KIES bestaat uit groepsbijeenkomsten onder begeleiding van twee gecertificeerde KIES-coaches:

• Voor kinderen van 4–6 jaar en 7–12 jaar: 8 wekelijkse bijeenkomsten van c.a. 1 uur.
• Voor jongeren van 13–17 jaar: 4 bijeenkomsten van 1,5 uur.

De bijeenkomsten volgen het proces van de scheiding: terugblik (start van de scheiding), huidige situatie, gewenste situatie, belemmeringen, hulpbronnen en toekomst. Elke bijeenkomst heeft een vast thema en maakt gebruik van werkvormen die aansluiten op de leeftijd en ontwikkeling van de kinderen (zoals gesprek, spel, creatieve opdrachten). Kinderen ontvangen een eigen werkboek.

3. Afronding en borging:
Na afloop vindt een evaluatiebijeenkomst met ouders plaats (1 bijeenkomst van ca. 1 uur). Daarnaast worden de kinderen individueel of in groep geëvalueerd via observaties. De laatste bijeenkomst wordt er met de kinderen teruggeblikt op de bijeenkomsten. KIES-coaches evalueren onderling na iedere bijeenkomst en aan het eind van de cyclus. Waar nodig is er tijdens het KIES traject contact met ouders en vindt er eventueel een verwijzing plaats naar aanvullende hulp. Alle ouders ontvangen na afloop informatie over ondersteuningsmogelijkheden voor hulp voor hun kind en voor zichzelf.

KIES kan worden uitgevoerd onder of na schooltijd of op externe locaties via (jeugd)hulporganisaties. De methodiek is flexibel toepasbaar, mits uitgevoerd volgens richtlijnen uit de handleiding. Coaches zijn getraind en gecertificeerd voor het werken met de methodiek. Zij volgen nascholingen om hun certificering actief te houden.

Inhoud van de interventie 
De KIES-interventie bestaat uit een gestructureerde aanpak met drie hoofdfasen:

(1) voorbereiding en werving,
(2) uitvoering van de groepsbijeenkomsten,
(3) afronding en evaluatie.

Binnen deze fasen wordt gewerkt met vaste programmaonderdelen die zijn afgestemd op de leeftijd en behoeften van kinderen van gescheiden ouders, in nauwe samenwerking met ouders en/of scholen.

1. Voorbereiding en werving
De interventie start met overleg tussen de school of organiserende instantie (bijv. CJG, wijkteam) en de KIES-coaches. Zij stemmen het wervingstraject af op de lokale situatie. Dit kan via nieuwsbrieven, websites of persoonlijke benadering. Ouders ontvangen informatie en een aanmeldformulier, inclusief een toestemmingsverklaring.

Selectiecriteria en screening
Kinderen worden aangemeld op basis van signalen van ouders, school of hulpverleners en/of omdat het kind zelf graag wil deelnemen. Zowel zichtbare als minder zichtbare signalen van problemen rondom scheiding worden serieus genomen. Bij overaanmelding maakt de school of instelling een eerste selectie; de uiteindelijke beslissing voor de eerstvolgende groep, ligt bij de KIES-coaches, die screenen op noodzaak voor snelle deelname en ook screenen op contra-indicaties zoals complexe scheidingen, veiligheid of ernstige gedragsproblematiek. In sommige gevallen wordt gezocht naar een alternatieve groep of individuele begeleiding.

Toestemming
De interventie kan alleen worden gestart met schriftelijke toestemming van beide gezaghebbende ouders. Indien één ouder bezwaar maakt, wordt geprobeerd in gesprek te gaan en bezwaren te bespreken. Alleen bij éénhoofdig gezag is toestemming van één ouder voldoende waarbij de KIES coach de inspanningsverplichting heeft om de andere ouder om emotionele toestemming te vragen.

Ouderbijeenkomst vooraf
Voorafgaand aan de groepssessies is er een informatiebijeenkomst voor ouders. Hierin worden de werkwijze, doelen en randvoorwaarden uitgelegd. Ouders ontvangen tips om hun kind te ondersteunen en krijgen uitleg over veelvoorkomende reacties van kinderen na scheiding.

2. Uitvoering: De KIES-bijeenkomsten
De groepssessies vormen het hart van de interventie. De opzet is als volgt:

• Leeftijd 4–6 en 7–12 jaar: 8 wekelijkse bijeenkomsten van ca. 1 uur
• Leeftijd 13–17 jaar: 4 bijeenkomsten van ca. 1,5 uur
• Begeleiding door twee gecertificeerde KIES-coaches
• Deelnemers aan KIES ontvangen een persoonlijk werkboek dat dient als leidraad en verwerkingsmiddel.

Structuur van een bijeenkomst
Elke bijeenkomst heeft een herkenbare opbouw:

1. Individuele begroeting van ieder kind, kort check-in moment.
2. Gezamenlijk welkom: hoe gaat het, is er iets gebeurd
3. Introductie van het thema via een verhaal over een personage die situaties rondom scheiding meemaakt en/of gesprek a.d.h.v. het thema van de dag en of een quote.
4. Werkvormen die aansluiten op het thema en de leeftijden (zoals gesprek, spel, tekenen, rollenspel of groepsopdracht).
5. Reflectie en afronding: gezamenlijke terugblik en vooruitblik op volgende keer.

Thema’s per bijeenkomst
De thema’s volgen het proces van scheiding vanuit de huidige situatie, gewenste situatie, belemmeringen en hulpbronnen. De opbouw en strekking van de thema’s waarmee in de bijeenkomsten gewerkt wordt, is bij elke leeftijdsgroep hetzelfde.

1. De kennismaking
2. Herinneringen
3. Vertrouwen
4. Gevoelens en relaties
5. Hulp vragen
6. Lastige situaties
7. Aan de slag
8. Terugkijken en vooruitblikken

Coachingmodel KIES
Centraal staat het KIES-coachingmodel: kinderen leren stilstaan bij hun eigen situatie (huidige en gewenste) en benoemen belemmeringen en hulpbronnen. Zo leren zij oplossingsgericht denken. Bijvoorbeeld: een kind dat zijn kamer niet kan laten zien aan een ouder, leert andere manieren te bedenken (zoals foto's maken). De groep helpt bij het bedenken van haalbare oplossingen, wat ook de veerkracht van andere kinderen versterkt.

Flexibiliteit en maatwerk
De handleiding biedt een vaste structuur en opzet van de bijeenkomsten. De coach kan een van de geboden alternatieve werkvormen per thema inzetten om maatwerk te kunnen bieden. Binnen de vaste structuur is ruimte voor maatwerk. Coaches letten op taalgebruik, toon en groepsdynamiek, zodat alle kinderen zich veilig en gezien voelen.

3. Afronding en borging

Evaluatiebijeenkomst ouders
Na afloop van KIES vindt een ouderbijeenkomst plaats. Hierin:

• Delen de coaches algemene observaties over hoe kinderen het traject ervaren hebben;
• Krijgen ouders tips en/of wensen van hun kinderen mee (mits met toestemming);
• Ontvangen ouders praktische handvatten over hoe zij het contact met hun kind en met de andere ouder kunnen ondersteunen;
• Worden vervolgmogelijkheden toegelicht, indien verdere hulp nodig is. Ook wordt gewezen op verdere informatie en tools die te vinden zijn op de website van het Expertisecentrum Kind en Scheiding;
• Ouders vullen een evaluatieformulier in. Indien nodig kunnen zij een individueel gesprek aanvragen.

Afronding met de kinderen
Kinderen ronden hun werkboek af, hebben met de kinderen en KIES coaches een groepsevaluatie. Dit moment biedt erkenning voor hun inzet en helpt bij de overgang naar het dagelijks leven na KIES.

Evaluatie door KIES coaches
Na elke bijeenkomst én aan het eind evalueren de KIES coaches samen hun samenwerking en het verloop, signalen bij kinderen, groepsdynamiek en mogelijke vervolgstappen. Indien nodig wordt verwezen naar hulpverlening.

Aansluiting bij diversiteit (equity)
KIES is ontworpen met oog voor inclusie en variatie in achtergrond en ontwikkelingsniveau van kinderen. De methodiek:

• Sluit aan bij verschillende leeftijden, met aangepaste duur, inhoud en werkvormen;
• Geeft ruimte aan culturele diversiteit: verhalen en werkvormen zijn algemeen en kindgericht, niet cultuurgebonden. De bijbehorende visuele tools tonen een brede afspiegeling van de samenleving;
• Heeft aandacht voor taalvaardigheid: deelname vereist voldoende beheersing van het Nederlands. Bij taalproblemen wordt deelname besproken; in sommige gevallen kan individuele begeleiding passender zijn. Er zijn aanpassingen voor begeleiding in Engels. KIES Kindplannen zijn er in meerdere talen;
• Is geschikt voor kinderen in het regulier onderwijs en bij lichte beperkingen kan KIES+ passend zijn;
• Biedt ondersteuning en hulp aan ouders in uiteenlopende gezinssituaties (gescheiden, co-ouderschap, samengesteld gezin), anderstaligen of minder taligen door middel van visuele en in verschillende talen ondersteunende informatie en tools.

Minimale uitvoeringseisen
Om de doelen te behalen, moet minimaal worden uitgevoerd:

• Screening en toestemming van beide ouders
• De volledige reeks bijeenkomsten voor kinderen
• Minimaal één ouderbijeenkomst vooraf en een na afloop
• Begeleiding door twee gecertificeerde KIES-coaches
• Toepassing van het KIES-coachingmodel
• Gebruik van werkboeken, evaluaties en de handleiding als basis
• KIES mag niet worden ingekort of aangepast buiten de marge die binnen het programma is toegestaan, om de effectiviteit te waarborgen 
•  

2. Uitvoering
Voor de uitvoering van KIES zijn diverse materialen beschikbaar voor zowel professionals, ouders als kinderen.

Voor KIES-coaches:

• Uitgebreide handleiding (van de training) met achtergrondinformatie, methodiek, werkvormen, praktische tips en toelichting bijeenkomsten
• Werkbladen en voorbeeldmaterialen: o.a. brieven voor ouders/kinderen, toestemmingsformulieren, evaluatieformulieren, formats ouderbijeenkomsten, informatiemateriaal over de fasen van scheiding
• KIES spel: ondersteunt gespreksvoering en werkvormen.
• Extra materialen voor oefeningen (zoals touw, voorwerpendoos): uit eigen bezit aangevuld
• Signalenkaart
• Info & factsheet
• KIES KOV & Scholenplan

Voor kinderen:

• Een persoonlijk werkboek, voor opdrachten tijdens sessies en die zij na afloop mee mogen nemen
• Jeugdpagina www.expertisecentrumkindenscheiding.nl: informatie, blogs, filmpjes, materialen en andere content
• KIES Kindplannen over positie, rechten, wensen en behoeftes van kinderen (diverse leeftijden, meerdere talen)

Voor ouders:

• Informatiefolders over KIES, scheidingsprocessen en het KIES Ouder Kompas met handvatten voor ouderlijke ondersteuning
• KIES Kindplannen over de positie, rechten, wensen en behoeftes van kinderen in diverse leeftijden  en meerdere talen
• KIES 0-3 jaar plan
• KIES Grootouderplan

Voor werving en communicatie:

• Folders, posters, website en digitale middelen (zoals teksten voor nieuwsbrieven of schoolwebsites) om ouders en scholen te informeren over KIES.
• Alle informatie en/of materialen worden verstrekt of beschikbaar gesteld via de training of via het platform www.expertisecentrumkindenscheiding.nl

Typeorganisatie en locatie
KIES is een laagdrempelige methode en kan worden uitgevoerd door diverse organisaties, zoals:

• Basisscholen, middelbare scholen en speciaal onderwijs
• Centra voor Jeugd en Gezin (CJG)
• Jeugdhulpverleningsorganisaties
• Gemeentelijke instellingen
• Zelfstandig werkende, gecertificeerde KIES-coaches (bijv. vanuit eigen praktijk of ambulant)

KIES groepen worden bij voorkeur op school en onder schooltijd uitgevoerd, om zo toegankelijk mogelijk te zijn voor kinderen. De KIES-coaches halen de deelnemende kinderen op uit de klas. De uitleg naar leeftijdsgenoten blijft neutraal en vergelijkbaar met deelname aan andere ondersteuningsprogramma’s, zoals weerbaarheidstraining of SOVA.

Wanneer KIES buiten school wordt aangeboden (bijvoorbeeld via een CJG), vindt het programma plaats op een geschikte locatie binnen de wijk of regio, zoals een buurthuis, praktijkruimte of jeugdhulpinstelling. De locatie dient veilig, rustig en kindvriendelijk te zijn. De kinderen worden gebracht of komen zelfstandig.

Toepassing binnen voorzieningen

• Basisvoorziening voor alle kinderen en jongeren
• Voorziening voor lichte hulp en ondersteuning
• Gespecialiseerde hulp

De inzet is afhankelijk van de context en het zorgaanbod van de regio.

Opleiding en competenties van de uitvoerders
KIES wordt uitgevoerd door getrainde en gecertificeerde KIES-coaches. Deze professionals beschikken over een relevante opleiding en/of werkervaring op minimaal hbo-niveau, zoals schoolmaatschappelijk werk, jeugdhulpverlening, psychologie, (ortho)pedagogiek of als leerkracht met speciale zorg en begeleiding. Daarnaast hebben zij een intensieve training tot KIES-coach gevolgd.

De training  bestaat uit vijf dagdelen waarin deelnemers het KIES coachingmodel en programma leren kennen. Door middel van ervaringsgericht leren, rollenspellen en het werken met trainingsacteurs oefenen zij met diverse situaties, waaronder het begeleiden van kinderen, het samenwerken met ouders, scholen, instanties en andere betrokkenen. Hierbij staat het ontwikkelen van communicatieve vaardigheden en cultuur-sensitiviteit centraal.

De KIES-coach werkt volgens een gestructureerde handleiding, waarin alle werkwijzen, materialen en werkinstructies uitgebreid zijn beschreven. Er zijn naast het vaste programma, alternatieve werkvormen die passend bij individu en/of groep kunnen worden gebruikt. Tijdens de training wordt geoefend met deze handleiding, zodat de coaches de interventie conform de leeftijdsgroep en methodiek kunnen uitvoeren en bewaken. De praktijk wordt ook geoefend met training acteurs waarin gereflecteerd wordt op de begeleiding.

Door deze combinatie van opleiding, training en ervaring zijn KIES-coaches goed voorbereid om kinderen en hun ouders deskundig te begeleiden tijdens het KIES-traject.

Kwaliteitsbewaking
De kwaliteit van KIES wordt bewaakt door strenge toelatingseisen; een relevante hbo-opleiding en werkervaring. Voorafgaand aan de training bereiden professionals zich in een huiswerkopdracht voor. De training, verzorgd door ervaren trainers die zelf KIES-coach zijn, bestaat uit theorie, praktijk en rollenspellen met trainingsacteurs.

Na het succesvol afronden ontvangen deelnemers een certificaat. Zij worden geregistreerd op www.kiesvoorhetkind.nl en zijn verplicht eens per drie jaar een themadag, nascholing of intervisie te volgen om kennis actueel te houden. Bij uitblijven vervalt registratie en recht op vermelding.

KIES biedt een besloten online platform voor kennisuitwisseling en feedback. Feedback vanuit deelnemers en het werkveld wordt besproken door het trainersteam en zonodig verwerkt in training en handleidingen. Updates en relevante informatie worden via nieuwsbrieven en online platform gedeeld. KIES coaches hebben toegang tot mappen en overige materialen waarvoor zij  gecertificeerd zijn op het besloten online-platform. Daardoor wordt met de meest up to date versies gewerkt.

De interventie-eigenaar is verantwoordelijk voor de kwaliteit en het onderhoud van de methodiek en uitvoerders houden zich aan houden trainingseisen en kwaliteitsnormen. Het Expertisecentrum Kind en Scheiding werkt met een kwaliteitsmanager die mede verantwoordelijk is voor de kwaliteit van het scholingsaanbod. Er wordt doorlopend samengewerkt met Universiteiten en Hogescholen voor ontwikkeling en onderzoek. 

Randvoorwaarden 
Voor goede uitvoering van KIES zijn heldere organisatorische en contextuele randvoorwaarden essentieel. Tijdens de training wordt aandacht besteed aan leggen en onderhouden van contact met scholen/organisaties en het zorgvuldig aanbieden.

De school/organisatie speelt een cruciale rol door het beschikbaar stellen van een rustige, veilige en afgesloten ruimte voor KIES bijeenkomsten, zonder in- of doorloop van andere kinderen of volwassenen. Dit draagt bij aan een vertrouwelijke en veilige sfeer. De groepsveiligheid wordt actief bewaakt door de twee KIES coaches, die onderling kunnen overleggen bij problemen.

Het bereiken van ouders met diverse (culturele) achtergronden gebeurt zorgvuldig. Dit is direct mondeling, via website, (school)nieuwsbrieven, informatiebrieven en toestemmingsformulieren. Belangrijk is dat zowel school als ouders het KIES-aanbod ondersteunen. Beide ouders worden uitgenodigd voor informatie- en evaluatiebijeenkomsten, waarbij de school/organisatie faciliteert met een geschikte ruimte en eventuele kopieermogelijkheden voor werkbladen. Voor duurzame inbedding van KIES worden werkgevers/teams/collega’s en leerkrachten geïnformeerd over het belang en de mogelijkheden van KIES.

Daarnaast vervult KIES een signaleringsfunctie en heeft de professional kennis van de sociale kaart in eigen regio. Wanneer een KIES-coach zorgen heeft over een kind of vermoedt dat meer hulp nodig is, bespreekt hij/zij dit in samenspraak met kind, ouders en school om passende vervolgstappen te bepalen.

Implementatie  
KIES is een landelijk (doorgaans) bekende methode bij scheiding. Ouders en anderen vinden via de zoekfunctie op de website professionals en organisaties in hun eigen regio voor contact.

KIES wordt op diverse manieren geïmplementeerd, afhankelijk van de uitvoeringscontext. Voorkeur gaat uit naar uitvoering van KIES-groepen op school, tijdens schooltijd om KIES zo toegankelijk mogelijk aan te bieden. De interventie kan worden ingezet door scholen, gemeenten, zorginstellingen, Centra voor Jeugd en Gezin (CJG) en jeugdhulpverleningsinstanties. Ook gecertificeerde KIES coaches kunnen vanuit hun eigen praktijk ambulant werken.

Tijdens de training ontvangt elke KIES coach een protocol voor implementatie en stelt hij of zij een eigen implementatieplan op. Dit plan is afgestemd op de specifieke werksituatie en organisatorische context. De implementatiestappen worden met de groep besproken en aangevuld door trainers en mededeelnemers, waarbij praktijkervaringen worden gedeeld. Zo ontstaat per groep voor elke deelnemer een eigen, praktijkgerichte aanpak.

Er zijn verschillende uitgangspunten voor implementatie, onder meer:

• KIES coaches werkzaam binnen scholen stemmen afspraken af over uitvoering en organisatie;
• KIES coaches binnen hulpverlenende instanties integreren KIES volgens de gangbare werkwijze van hun organisatie, eventueel in samenwerking met scholen;
• KIES coaches in eigen praktijk leggen afspraken vast met scholen, organisaties of collega-coaches om KIES aan te bieden.

In de handleiding staat beschreven welke stappen de KIES coach zet om een KIES groep te begeleiden. Voor scholen of organisaties die KIES willen aanbieden, is er doorgaans contact met een regionale KIES coach. De financiering loopt via eigen budgetten, gemeentelijke subsidies of andere vormen. Omdat het financieringstraject per gemeente kan verschillen, stelt iedere KIES coach een passend plan van aanpak op.

Daarnaast is er een besloten online platform waar KIES professionals ervaringen, kennis en implementatietips uitwisselen en alle benodigdheden voor een KIES traject te vinden zijn. Indien nodig is extra informatie over implementatie beschikbaar via website, KIES trainers en netwerk.

Kosten 
Deelname aan KIES bijvoorbeeld groepen kinderen (4-6 jaar en 7-12 jaar) en jongeren (13-17 jaar) is doorgaans kosteloos voor deelnemers. De financiering komt uit subsidies, schoolbudgetten, gemeenten of zorgorganisaties. Voor het draaien van een KIES groep met twee gecertificeerde coaches wordt gemiddeld 25-30 uur per KIES coach berekend. Het tarief hangt af van de aanbiedende organisatie en de contractuele afspraken al dan niet met de gemeente uit die regio. Onderstaande urenverdeling is gebaseerd op feedback uit het werkveld en vanwege het aanbod vanuit diverse settings.

• PR/werving en contact leggen met school /ouders; 3 - 4 uur
• Intake/informatiebijeenkomst ouders, inclusief voorbereiding; 3 - 4 uur
• Bijeenkomsten KIES, inclusief voorbereiding en evaluatie; 12 -14 uur
• Evaluatiebijeenkomst ouders, inclusief voorbereiding; 2 uur
• Contact onderhouden school en eventueel ouders; 2 uur
• Eventueel extra afspraken ouders indien noodzakelijk; 3 - 4 uur
• Totaal; 25 - 3

Materiële kosten:
Voor beide groepenkinderen (4-6 jaar en 7-12 jaar) en jongeren (13-17 jaar) zijn de materialen (kopieer/printwerk, werkbladen, creatieve hulpmiddelen) beperkt, circa € 50,- vaak reeds in bezit van coach of organisatie.

Personele kosten zijn structureel per groep, materiële kosten meestal eenmalig of periodiek voor aanvullingen. Afhankelijk van lokale context kunnen kosten licht variëren. 

Onderbouwing - Vraagstuk of probleem 

Aard
Ouderlijke scheiding is een ingrijpende gebeurtenis en wordt beschouwd als een belangrijke risicofactor (Adverse Childhood Experience) voor de ontwikkeling van kinderen (Felitti et al., 1998; Kinderombudsman, 2024). Het kan leiden tot emotionele problemen, loyaliteitsconflicten, gevoelens van eenzaamheid en moeite met het begrijpen en verwerken van de scheiding. KIES is ontwikkeld om kinderen met gescheiden ouders en mogelijke problemen – zoals het omgaan met emoties, schuldgevoelens of spanningen door nieuwe gezinssituaties – vroegtijdig te ondersteunen en zo verergering te voorkomen.

Omvang
In Nederland maken jaarlijks tienduizenden kinderen een scheiding van hun ouders mee, zowel binnen huwelijken als samenwoonrelaties (CBS, 2023). De omvang van de doelgroep is daarmee groot en maatschappelijk relevant. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 15–20% van deze kinderen langdurige gevolgen ervaart, vaak in combinatie met complexe scheidingssituaties (Amato, 2010). In de praktijk lijkt dit percentage nog hoger te liggen.

Spreiding
Scheidingen komen voor in alle lagen van de samenleving en de cijfers zijn vergelijkbaar met die in andere landen (Spruijt & Kormos, 2014). De impact verschilt echter per context. Kinderen uit gezinnen met financiële problemen, een taal- of cultuurbarrière of beperkte ouderlijke beschikbaarheid lopen meer risico op negatieve effecten. Daarnaast kan het contact met één van de ouders of familieleden verminderen of volledig wegvallen, wat de problematiek verergert.

Gevolgen
Zonder tijdige ondersteuning kunnen lichte klachten uitgroeien tot langdurige problemen zoals angst, depressie, agressie, verminderde schoolprestaties en sociale moeilijkheden (Amato, 2001; Nicholson et al., 2020). Een aanzienlijk deel van de volwassenen ervaart nog steeds de gevolgen van een ouderlijke scheiding in hun jeugd (Wallerstein & Lewis, 2004). Voor de maatschappij betekent dit niet alleen persoonlijke schade, maar ook hogere kosten voor jeugdzorg, onderwijs en gezondheidszorg. Preventie, zoals met KIES, is daarom essentieel. Zij signaleren vroeg, beperken de scheidingslast en dragen bij aan het voorkomen van escalatie, ouderlijke conflicten en juridische procedures (Kinderombudsman, 2020). 

Factoren van invloed 

Risico- en beschermende factoren bij scheiding

Risicofactoren voor kinderen
De grootste risico’s ontstaan door ernstige en langdurige ouderlijke conflicten. Deze veroorzaken directe stress (lichamelijke en emotionele spanning) en indirect verlies van veiligheid en vertrouwen. Kinderen kunnen hierdoor gedragsproblemen, internaliserende klachten of loyaliteitsconflicten ontwikkelen. Extra risico’s zijn:

• Huiselijk geweld en kindermishandeling
• Instabiliteit bij de inwonende ouder
• Slechte band met inwonende of uitwonende ouder
• Veranderingen zoals verhuizen, nieuwe school of stiefouders
• Financiële achteruitgang en armoede
• Onvoldoende afgestemde zorg door ouders
• Daarnaast spelen kindfactoren mee: gebrekkige emotieregulatie, schuldgevoelens, misvattingen over de scheiding en parentificatie (te veel zorgen voor ouders)

Beschermende factoren voor kinderen
Kinderen die leren omgaan met hun emoties, effectieve copingstrategieën ontwikkelen en een realistisch beeld van de scheiding hebben, ervaren minder problemen. Positieve relaties zijn cruciaal: een warme, communicatieve band met beide ouders, maar ook steun van grootouders, vrienden of lotgenoten. Kinderparticipatie, het serieus nemen van hun stem, is een belangrijke beschermende factor voor welzijn en verwerking.

Risicofactoren voor ouders
Bij ouders spelen gedrags- of persoonlijkheidsproblemen, verslaving, traumatische ervaringen of onopgeloste conflicten een rol in escalaties. Juridische procedures en vijandige communicatie vergroten de kans op een complexe scheiding, waarin het belang van het kind uit beeld raakt. Ook beïnvloeden conflicten de kwaliteit van de ouder-kindrelatie en de opvoeding, waardoor kinderen minder steun, controle en monitoring ervaren.

Beschermende factoren voor ouders
Een goede relatie en communicatie tussen ouders vóór de scheiding, het belang erkennen van de andere ouder en de bereidheid om samen te werken, verminderen de kans op problemen. Acceptatie van de scheiding en het openstaan voor hulp zijn eveneens beschermend. Steun uit het sociale netwerk (met name grootouders, familie en buren) kan ouders helpen stabiliteit te bewaren. Kennis, interesse, humor en genegenheid van ouders helpen spanning te verlagen bij hun kind.

Samenhang
Ouder- en kindfactoren versterken elkaar wederzijds. Conflicten tussen ouders sijpelen door in de opvoeding en relaties met kinderen, terwijl opvoedproblemen conflicten juist kunnen verergeren. KIES richt zich op het versterken van beschermende factoren: kinderen leren emoties reguleren, krijgen grip op hun situatie en behouden gezonde relaties met beide ouders. Daarmee verkleinen interventies het risico op negatieve uitkomsten en vergroten ze de veerkracht van kinderen na scheiding.

Aan te pakken factoren - Bijbehorend(e) subdoel(en)

Kindfactoren         

• Schuldgevoelens en misvattingen over de scheiding;      
  Kinderen begrijpen beter wat een scheiding inhoudt en dat zij geen schuld dragen; kinderen erkennen de onomkeerbaarheid van de situatie.
• Gebrekkige emotieregulatie;     
  Kinderen herkennen, erkennen en uiten gevoelens op passende wijze; vergroten van zelfinzicht en zelfvertrouwen.
• Onvoldoende copingvaardigheden; 
  Kinderen leren handvatten en strategieën om met scheidingssituaties om te gaan; constructief communiceren met ouders en belangrijke volwassenen.
• Loyaliteitsproblemen;       
  Kinderen vergroten zelfvertrouwen en sociaal-emotionele veerkracht; leren constructief communiceren met ouders.
• Onzekerheid en gebrek aan steunnetwerk;
  Kinderen weten waar zij terechtkunnen voor steun; zijn geïnformeerd over hun rechten (IVRK) en voelen zich meer gehoord en gezien.

Ouderfactoren     

• Beperkt inzicht in impact van scheiding en loyaliteit;       Ouders hebben kennis opgedaan over KIES, de impact van scheiding en loyaliteit.
• Onvoldoende steun aan contact met de andere ouder; Ouders hebben handvatten gekregen om contact van hun kind met beide ouders te ondersteunen.
• Gebrek aan zicht op hulpverlening;   
  Ouders weten waar zij terecht kunnen voor verdere hulp of advies.

KIES-professional factoren       
Noodzaak tot signaleren en veilige setting KIES-professionals sluiten aan op maat; signaleren tijdig en verwijzen indien nodig; bewaken een veilige setting.

Verantwoording  
KIES is een methodiek voor kinderen met gescheiden ouders, gericht op het versterken van sociaal-emotionele veerkracht, bieden van handvatten voor coping en verbeteren van communicatie. In Nederland maken jaarlijks tienduizenden kinderen een scheiding mee; voor een deel van hen (15–20%) gaat dit gepaard met complexe scheiding (Kinderombudsman, 2014). Bij (complexe) scheidingen verliezen ouders door (ernstige) conflicten vaak het welzijn van hun kinderen uit het oog. Kinderen lopen een verhoogd risico op negatieve uitkomsten zoals internaliserende en externaliserende problemen, loyaliteitsconflicten en een zwakker sociaal netwerk.

Risico- en beschermende factoren:
Risicofactoren voor kinderen zijn onder meer: langdurige ouderlijke conflicten, huiselijk geweld, loyaliteitsproblemen, instabiliteit bij de inwonende ouder, financiële problemen en misvattingen of schuldgevoelens over de scheiding (Amato, 2010; Davies et al., 2016). Bij complexe scheidingen spelen vaak juridische procedures en vijandige communicatie, die kinderen extra belasten. Ook kunnen kinderen zichzelf verantwoordelijk gaan voelen of emotioneel overbelast raken door parentificatie (Groenhuijsen, 2014).

Beschermende factoren zijn daarentegen: warme en stabiele relaties met beide ouders, effectieve emotieregulatie en copingvaardigheden, steun vanuit het netwerk (zoals grootouders of vrienden), humor en positieve communicatie binnen het gezin (Pedro-Carroll, 2010; Sandler et al., 2000). Uit onderzoek blijkt dat wanneer ouders het belang van de andere ouder erkennen en coöperatief opvoeden, de kans op escalatie en negatieve gevolgen aanzienlijk kleiner wordt (Van Oosten & Van As, 2018).

Werkzame elementen van KIES
KIES richt zich direct op het versterken van beschermende factoren en het verminderen van de impact van risicofactoren. De interventie combineert psycho-educatie, emotieregulatie, lotgenotencontact, copingstrategieën, participatie en ouderbetrokkenheid.

1. Psycho-educatie
   Kinderen leren begrijpen dat de scheiding niet hun schuld is en dat de situatie onomkeerbaar is. Dit vermindert gevoelens van schuld en verwarring. Psycho-educatie is effectief gebleken in het corrigeren van misvattingen en het verminderen van stress (Amato & Anthony, 2014).
2. Emotieregulatie
   Via creatieve werkvormen, gesprekken en rollenspellen oefenen kinderen met het herkennen en uiten van emoties. Emotieregulatie is een bewezen beschermende factor voor veerkracht (Sandler et al., 2000).
3. Lotgenotencontact
   KIES werkt vaak  in groepen, zodat kinderen steun vinden bij leeftijdsgenoten in vergelijkbare situaties. Dit normaliseert gevoelens, versterkt sociale steun en vergroot zelfvertrouwen. Zowel KIES (Visser et al., 2017) als internationale programma’s zoals CODIP (Pedro-Carroll & Cowen, 1985) laten zien dat groepsgewijze interventies met peer support klachten verminderen en coping versterken.
4. Copingstrategieën
   Kinderen krijgen handvatten om met scheidingsgerelateerde situaties om te gaan, zowel nu als in de toekomst. Dit voorkomt dat negatieve denk- en gedragspatronen zich vastzetten, in lijn met de sociale-informatieverwerkingstheorie van Dodge (1986).
5. Kinderparticipatie
   KIES stimuleert kinderen om hun stem te laten horen en hun ervaringen te delen. Participatie vergroot gevoelens van controle en erkenning en draagt aantoonbaar bij aan welzijn en veerkracht (Smart, 2002; Cashmore & Parkinson, 2008).
6. Ouderbetrokkenheid
   Ouders worden geïnformeerd over de impact van scheiding, loyaliteitsproblemen en de noodzaak van coöperatief ouderschap. Hiermee krijgen zij handvatten om de band tussen hun kind en beide ouders te ondersteunen. Dit werkt beschermend, omdat de kwaliteit van de ouder-kindrelatie een sterke voorspeller is van welzijn (Amato, 2010; Emery, 2011).
7. Rol van de KIES professional
   KIES coaches zorgen voor een veilige setting, stemmen de werkvormen af op de leeftijd en ontwikkeling van kinderen, en signaleren wanneer aanvullende hulp nodig is. Zij vormen een cruciale schakel in het vroegtijdig herkennen van complexe problematiek.
8. Complexe scheidingen en KIES
   Bij complexe scheidingen spelen vaak risicofactoren als langdurige conflicten, juridische strijd en vijandige communicatie. Uit onderzoek blijkt dat juist deze omstandigheden schadelijk zijn voor kinderen, omdat zij continu worden blootgesteld aan stress en loyaliteitsconflicten (Kinderombudsman, 2014). KIES kan escalatie niet volledig voorkomen, maar werkt wél aan de factoren die kinderen in zulke situaties beschermen:
   -Het versterken van hun emotieregulatie en copingvaardigheden.
   -Het bieden van een veilige plek waar zij hun stem laten horen.
   -Het vergroten van steun vanuit het netwerk, o.a. door ouders bewust te maken van hun rol en door kinderen te wijzen op beschikbare steunbronnen.

Daarnaast helpt KIES ouders om meer inzicht te krijgen in de impact van hun gedrag en het belang van samenwerking. Dit kan bijdragen aan vermindering van strijd en een betere focus op het kind.

Veranderingsmodel
De KIES methodiek sluit aan bij het ecologisch model van Bronfenbrenner (1979): de ontwikkeling van kinderen wordt beïnvloed door interacties tussen gezin, school, vrienden en bredere omgeving. KIES grijpt in op meerdere niveaus:

• Microniveau (kind): vergroten van inzicht, emotieregulatie en coping.
• Mesoniveau (ouders, school): verbeteren van communicatie en ondersteuning.
• Exoniveau (netwerk): benutten van steun van grootouders, buren en lotgenoten.

Daarnaast is de aanpak ingebed in de risico- en protectiefactorbenadering (Rutter, 1987), waarin het versterken van beschermende factoren (zoals ouderlijke warmte, copingvaardigheden, steunnetwerk) de kans op negatieve uitkomsten aanzienlijk verkleint.

Aannemelijkheid van effectiviteit
Er is overtuigend bewijs dat de werkzame elementen van KIES bijdragen aan de gestelde doelen:

• Evaluaties van KIES in Nederland (Visser et al., 2017) laten verbeteringen zien in zelfvertrouwen, emotieregulatie en schoolfunctioneren. Ook het driejarig effectonderzoek van Van der Valk et al. (2013) laat zien dat KIES positieve effecten heeft op het verminderen van probleemgedrag en het versterken van sociaal-emotioneel functioneren van kinderen na scheiding. Er lopen momenteel vervolgonderzoeken naar de effectiviteit van KIES in Nederland en Aruba.
• Het Belgische onderzoek van Bastaits, Pasteels & Mortelmans (2012) keek naar de effectiviteit van KIES (in Vlaanderen “KIDS” genoemd). Het programma bleek effectief in het verminderen van emotionele en gedragsproblemen en het versterken van hun sociaal-emotioneel functioneren.
• Internationaal onderzoek naar vergelijkbare interventies (CODIP) toont vergelijkbare effecten (Pedro-Carroll, 2005).
• Meta-analyses van Amato & Anthony (2014) bevestigen dat interventies met psycho-educatie en lotgenotencontact significante, zij het bescheiden, positieve effecten hebben.
• Richtlijnen jeugdhulp (Kinderombudsman, 2014; Van Oosten & Van As, 2018) benadrukken dat preventieve ondersteuning, coöperatief ouderschap en het versterken van beschermende factoren essentieel zijn in het verminderen van de impact van scheiding.

KIES pakt bewezen risicofactoren aan, zoals schuldgevoelens, emotieregulatieproblemen en een gebrek aan coping, en versterkt beschermende factoren zoals warme relaties, sociale steun, participatie en ouderlijke samenwerking. Bij complexe scheidingen biedt KIES kinderen een veilige omgeving, steun en vaardigheden die hun veerkracht vergroten, ook wanneer ouderlijke conflicten blijven bestaan.

De theoretische basis in het ecologisch model van Bronfenbrenner en de risico- en protectiefactorbenadering, gecombineerd met empirische evidentie, maakt aannemelijk dat KIES effectief bijdraagt aan het behalen van de subdoelen voor kinderen, ouders en coaches. Daarmee vormt KIES een belangrijke interventie binnen de jeugdhulp om de negatieve gevolgen van (complexe) scheidingen te beperken en kinderen te versterken in hun ontwikkeling. 

3. Onderzoek

3.1     Onderzoek naar de uitvoering

Procesevaluatie en effectonderzoek KIES
Sinds juni 2005 wordt systematisch bijgehouden welke professionals KIES uitvoeren, voor welke doelgroepen en binnen welke organisaties. Inmiddels zijn ruim 2500 professionals opgeleid, waarvan er in 2025 ongeveer 1700 geregistreerd staan in het systeem van het Expertisecentrum Kind en Scheiding. Het merendeel is werkzaam in Nederland, maar er zijn ook uitvoerders actief in België, Aruba en enkele andere landen. Het programma bereikt een brede doelgroep via centra voor jeugd en gezin (CJG), het (speciaal) onderwijs, eerstelijns en specialistische jeugdhulp, psychologen- en orthopedagogenpraktijken en in relatie tot mediation. KIES is stevig ingebed in de praktijk en wordt breed toegepast.

• Studie 1: Quasi-experimenteel onderzoek in Nederland
  Titel, auteurs, organisatie, jaar:Effecten van het volgen van het KIES-programma, Spruijt, E. et al. (2005), Universiteit Utrecht. Zie laatste erkenning NJI
• Studie 2: Effectonderzoek in België
  Titel, auteurs, organisatie, jaar: The Effectiveness of a Divorce Intervention Program on the Adjustment of Children After Parental Divorce, Bastaits, K., Pasteels, I., & Mortelmans, D. (2012), Universiteit Antwerpen. Gepubliceerd in het Journal of Divorce & Remarriage, 53(4). Onderzoeksopzet: Kwantitatief effectonderzoek met een quasi-experimenteel design (2008–2010). Doelgroep: kinderen met gescheiden ouders tussen 8 en 12 jaar. Aantal respondenten: 152 kinderen, verdeeld over interventie- en controlegroep. Voor- en nametingen gedaan met vragenlijsten. Resultaten: Kinderen die deelnamen aan KIDS ( KIES) rapporteerden een betere emotionele en gedragsmatige aanpassing dan kinderen in de controlegroep. Er was een duidelijke daling van internaliserende klachten zoals angst en verdriet. Op externaliserend gedrag waren er positieve, maar minder consistente effecten. Sociale competentie verbeterde, met meer zelfvertrouwen en betere omgang met leeftijdsgenoten. Opvallend was dat kinderen uit gezinnen met minder ouderlijk conflict het meest profiteerden. Bij hoge conflictniveaus waren de effecten kleiner maar wel aanwezig, context en maatwerk is van belang. Waardering, bereik en programma-integriteit; Uit alle onderzoeken blijkt dat KIES zeer positief wordt gewaardeerd door kinderen, ouders en professionals. Kinderen ervaren steun en normalisatie van hun gevoelens, ouders krijgen meer inzicht in wat hun kind doormaakt en leerkrachten signaleren verbeteringen in gedrag en betrokkenheid. Het bereik is groot, omdat KIES wordt aangeboden binnen diverse contexten zoals onderwijs, CJG’s en jeugdhulp. Programma-integriteit wordt bewaakt doordat KIES alleen door gecertificeerde professionals uitgevoerd mag worden en de werkvormen zijn vastgelegd in handleidingen. Succes- en faalfactoren;  Belangrijke succesfactoren zijn de veiligheid van de groepssetting, de herkenning door lotgenoten en de inzet van creatieve werkvormen. Faalfactoren liggen vooral in organisatorische randvoorwaarden: onvoldoende draagvlak bij scholen of gebrek aan geschikte ruimtes kunnen de uitvoering bemoeilijken. Ook blijkt dat kinderen in zeer complexe scheidingssituaties aanvullende hulp nodig hebben waarnaar KIES professionals kunnen doorverwijzen. Aanpassingen op basis van procesevaluatie; De resultaten van de procesevaluatie hebben geleid tot doorontwikkeling van KIES. Zo zijn ouderbijeenkomsten toegevoegd om ouders meer te betrekken en bewust te maken van hun rol. Ook zijn er varianten ontwikkeld voor jongeren, individuele trajecten en schoolprogramma’s. Daarnaast hebben coaches meer handvatten gekregen om kinderen met zwaardere problematiek tijdig te signaleren en door te verwijzen. Conclusie; De procesevaluatie en verschillende effectstudies tonen aan dat KIES breed inzetbaar, goed uitvoerbaar en hoog gewaardeerd is. Het programma helpt kinderen om beter met de scheiding van hun ouders om te gaan, vermindert klachten en versterkt hun sociaal-emotioneel functioneren. Ouders en leerkrachten zien positieve veranderingen, terwijl uitvoerders de methodiek hanteerbaar en effectief vinden. Door continue monitoring en doorontwikkeling blijft KIES aansluiten bij de behoeften van kinderen en gezinnen, ook in complexe scheidingssituaties.
• Studie 3: RCT in Nederland
  Titel, auteurs, organisatie, jaar: Eindrapportage KIES voor het kind! Effectonderzoek naar het preventieve interventieprogramma Kinderen In Echtscheiding Situatie, door Inge van der Valk, A. van den Broek, M. van Doorn, M. Deković & W. Meeus (2013), uitgevoerd door Universiteit Utrecht en ZonMw. Zie laatste erkenning NKI
• Studie 4: Effectenonderzoek Aruba
  Onderzoek Universiteit Aruba i.s.m. Universiteit Utrecht gestart 2023 - lopend
• Studie 5: Vervolg effectenonderzoek Universiteit Utrecht in Nederland 

Onderzoek 1 (Nederland, quasi-experimenteel)
Titel/auteurs/organisatie/jaar; 
Effecten van het volgen van het KIES-programma, Spruijt et al., Universiteit Utrecht, 2005. 

Opzet; 
Quasi-experimenteel; kinderen en ouders vulden pre-/nametingen in; focus op waardering en ervaren effecten. Uitkomstmaten: tevredenheid, ervaren steun/normalisatie, rust thuis.

Koppeling subdoelen; 
– Begrip scheiding/geen schuld; emoties herkennen/uiten; coping; communicatie.→ vragenlijsten.

Belangrijkste uitkomsten & integriteit;
Gemiddelde waardering 8,5 door kinderen en ouders; lotgenotencontact geeft herkenning/normalisatie; ouders zien meer rust. Bevestigt uitvoerbaarheid en acceptatie; kleinschaliger opzet, maar consistent richting positieve werkzaamheid.

Onderzoek 2 (België, quasi-experimenteel)
Titel/auteurs/organisatie/jaar; 
The Effectiveness of a Divorce Intervention Program on the Adjustment of Children After Parental Divorce, Bastaits, Pasteels & Mortelmans, Univ. Antwerpen, 2012 (Journal of Divorce & Remarriage 53(4)). 

Opzet; Quasi-experimenteel,
2008–2010; n=152 (8–12 jaar), interventie vs. controle; vragenlijsten op meerdere domeinen (emotioneel welzijn, gedragsproblemen, sociale competentie).

Koppeling subdoelen;
– Emoties herkennen/uiten & coping → daling internaliserende klachten,
– Zelfvertrouwen/ sociaal-emotionele ontwikkeling → stijging sociale competentie.
– Constructieve communicatie → betere omgang met peers (indirect school/omgeving).

Belangrijkste uitkomsten & context;
Significante verbetering in emotionele en gedragsmatige aanpassing; duidelijke daling angst/verdriet; positieve maar minder consistente effecten op externaliserend gedrag; hogere sociale competentie. Effecten het sterkst bij lager ouderlijk conflict → belang van maatwerk en context. Werkzaamheid: veelbelovend/positief.

Onderzoek 3 (Nederland, RCT)
Titel/auteurs/organisatie/jaar; 
Eindrapportage KIES voor het kind! Effectonderzoek… Van der Valk, Van den Broek, Van Doorn, Deković & Meeus. Universiteit Utrecht/ZonMw, 2013.

Opzet;
Gerandomiseerde gecontroleerde trial (pre-/nameting; kinderen van gescheiden ouders; ook moeders en leerkrachten bevraagd). Uitkomstmaten: tevredenheid, welbevinden/gedrag, functioneren op school.

Koppeling subdoelen (1.2)
– Emoties herkennen/uiten; coping (handvatten) → vragenlijsten welbevinden.
– Constructieve communicatie → ouder/leerkrachtbeoordelingen via vragenlijsten
– Zelfinzicht/zelfvertrouwen → kindrapportage.

Belangrijkste uitkomsten & integriteit; 
Zeer hoge waardering door kinderen, moeders en leerkrachten; ervaren steun, meer grip op gevoelens en opener communicatie. Succesfactoren: goed getrainde coaches, veilige kindgerichte setting. Werkzaamheid: positieve veranderingen op sociaal-emotioneel functioneren en schoolse betrokkenheid, in lijn met de subdoelen.

Onderzoek 4 (Aruba, lopend)
Titel/auteurs/organisatie/jaar
Effectenonderzoek KIES; Universiteit Aruba i.s.m. Universiteit Utrecht, gestart 2023 (lopend).

Opzet (beknopt) 
Kwantitatief/kwalitatief effectonderzoek naar toepasbaarheid en effecten in Caribische context van KIES 4-6, 7-12. 13-17 jaar, KIES Mediation en KIES Kindplan. 

Koppeling subdoelen;
Kennis over rechten en gehoord worden in het scheidingsproces → Participatie vergroot gevoelens van controle en erkenning en draagt aantoonbaar bij aan welzijn en veerkracht. Subdoelen zijn gelijk aan de onderzoeken in Nederland en worden middels vragenlijsten gemeten.

Relevantie;
Bereik/implementatie buiten NL; toetsing programma-integriteit en cultureel maatwerk. Eerste resultaten worden gedeeld zodra beschikbaar.

Onderzoek 5 (Nederland, vervolg UU, lopend)
Titel/auteurs/organisatie/jaar;Vervolg-effectenonderzoek Universiteit Utrecht (2025 lopend). Opzet (beknopt); Nader differentiëren van effecten (subgroepen, complexiteit scheiding), meetmomenten pre-/na/ follow-up; kwanti/kwalitatief.

Koppeling subdoelen;
Alle subdoelen genoemd onder 1.2 worden aan de hand van de vragenlijsten voor kinderen en ouders gemeten.

Relevantie; 
Verfijnt bewijsbasis (bijv. moderatoren: conflict, leeftijd), koppelt uitkomstmaten expliciet aan subdoelen (emotie, coping, communicatie, zelfvertrouwen, schoolfunctie, route naar hulp/IVRK-rechten).

Waardering, bereik, integriteit; succes- en faalfactoren; Waardering: consequent hoog bij kinderen, ouders, professionals (steun, herkenning, normalisatie; betere communicatie). Bereik: breed (onderwijs, CJG, jeugdhulp, vrijgevestigde praktijken), nationaal en beperkt internationaal. Integriteit: geborgd via certificering, handleidingen, toezicht; randvoorwaarden (rustige ruimte, draagvlak) cruciaal. Succesfactoren: veilige groepssetting, lotgenotencontact, creatieve werkvormen, geschoolde coaches. Faalfactoren: organisatorische knelpunten (ruimtes/tijd/draagvlak); zeer complexe casuïstiek vraagt aanvullende zorg en doorverwijzing.

Praktijkvoorbeeld

Liam mag weer kind zijn
"Mama is vaak verdrietig, dus ik help haar een beetje.”

Liam is elf en zegt het alsof het vanzelfsprekend is. Sinds de scheiding voelt hij dat hij meer moet doen. Hij ruimt op, houdt zijn zusje in de gaten en probeert zijn moeder te troosten als ze huilt. Zelf praat hij er niet over. “Mama heeft al zoveel aan haar hoofd,” zegt hij. “Ik wil haar niet nog meer lastigvallen.”

Op school merkt zijn juf dat Liam stiller is geworden. Zijn huiswerk blijft liggen, hij reageert sneller geïrriteerd en lijkt vaak met zijn gedachten ergens anders. Tijdens de pauze voetbalt hij vrolijk mee, maar in de klas zit hij soms stil voor zich uit te kijken. Ze ziet een jongen die iets draagt dat te zwaar is voor zijn leeftijd.

Omdat de school samenwerkt met een schoolmaatschapppelijk werker die KIES professional is, besluit de juf na advies in gesprek te gaan met Liams ouders. Samen met het CJG regelen ze dat Liam mee kan doen aan een KIES-groep. Zijn ouders stemmen in, al zien ze thuis weinig signalen. 

In de KIES-groep
In de eerste bijeenkomsten kijkt Liam vooral de kat uit de boom. Tot hij merkt dat andere kinderen ook vertellen hoe ze hun ouders proberen te helpen, hoe ze zich zorgen maken en vaak meer voelen dan ze laten zien. Er klinkt herkenning in de verhalen. Voor het eerst durft Liam te delen dat hij zich soms verantwoordelijk voelt voor het verdriet van zijn moeder.

Langzaam leert hij dat het oké is om verdrietig of bezorgd te zijn, maar dat het niet zijn taak is om de last van zijn ouders te dragen. Hij ontdekt dat je van beide ouders kunt houden, zonder hun problemen op te lossen. En dat hij zelf wensen mag hebben, eigen verhalen mag vertellen en mag zeggen wat hem te veel wordt. Er ontstaat ruimte. Ruimte om te lachen, te spelen, zich vrijer te bewegen. Hij hoeft niet meer alleen met zijn zorgen rond te lopen.

Ouders in beeld
Ook zijn ouders worden betrokken. Tijdens informatie- en evaluatiebijeenkomsten krijgen zij zicht op wat een scheiding voor kinderen kan betekenen. Ze horen hoe belangrijk het is dat een kind niet in de rol van steunpilaar wordt gedrukt. De bijeenkomsten zijn niet bedoeld om te oordelen, maar om informatie, inzicht en handvatten te bieden. Wat gebeurt er als je je kind voortdurend bedankt voor alle hulp? Hoe kun je nabij zijn zonder emotionele afhankelijkheid te creëren? Welke grenzen zijn gezond, ook als je zelf kwetsbaar bent?

Voor Liams ouders vallen puzzelstukjes op hun plek. Ze beseffen dat hun zoon al te veel verantwoordelijkheid op zijn schouders nam. Door de bijeenkomsten staan ze ook meer open voor eigen ondersteuning, en zien ze beter hoe zij hun kinderen kunnen begeleiden in plaats van andersom.

Terug naar kind-zijn
Na een aantal weken merkt de juf het verschil. Liam steekt zijn vinger weer op in de klas, maakt grapjes met klasgenoten en laat zien wanneer hij iets niet begrijpt. Thuis zoekt hij zijn vrienden vaker op en vertelt hij enthousiast over voetbal. Hij durft te zeggen als iets hem te veel is en kiest er soms bewust voor om tijd voor zichzelf te nemen.

Niet alles is opgelost, de scheiding blijft een feit en zijn ouders hebben hun eigen zorgen, maar Liam hoeft het niet meer alleen te dragen. Hij heeft ervaren dat er mensen zijn die luisteren, dat zijn gevoelens ertoe doen en dat hij zelf mag aangeven wat hij nodig heeft. Zijn ouders kijken anders naar hem en weten dat ze hem mogen ondersteunen zonder hem verantwoordelijk te maken.

Een bredere betekenis
Liams verhaal laat zien hoe snel kinderen zichzelf voorbij kunnen lopen na een scheiding. Zorgzaamheid lijkt onschuldig, maar kan zwaar worden als het kind emotioneel verantwoordelijk wordt voor een ouder. KIES biedt kinderen een veilige plek om hun gevoelens te verkennen, contact te maken met anderen in dezelfde situatie en zichzelf beter te begrijpen.

Voor Liam betekent dit dat hij weer kind kan zijn: lichter, nieuwsgierig en met ruimte om te groeien. En de wetenschap dat hij, als het nodig is, altijd ergens terecht kan, geeft hem vertrouwen. Zijn stem telt. Zijn beleving doet ertoe.