Grootouders en contact met kleinkinderen na scheiding

Grootouders en contact met kleinkinderen na scheiding. 
Een scheiding heeft vaak ingrijpende gevolgen voor het hele familiesysteem, niet alleen voor ouders en kinderen, maar ook voor grootouders. Hoewel opa’s en oma’s een belangrijke rol kunnen spelen in de opvoeding en het leven van hun kleinkinderen, raken zij na een scheiding of verbroken ouderrelatie soms vaker of volledig uit beeld. Wat kunnen grootouders doen om het contact met hun kleinkinderen te behouden of te herstellen? En welke juridische mogelijkheden zijn er? Is het wijs om gebruik te maken van juridische mogelijkheden of kan het KIES Grootouderplan waardevolle tips en inzichten bieden?

De positie van grootouders in het familierecht
In de Nederlandse wet bestaat op dit moment geen automatisch omgangsrecht voor grootouders. Toch biedt de wet onder bepaalde voorwaarden wel degelijk mogelijkheden om een omgangsregeling via de rechter aan te vragen. Dat gebeurt op basis van artikel 1:377a van het Burgerlijk Wetboek, waarin staat dat een kind recht heeft op omgang met zijn ouders én met anderen die in een nauwe persoonlijke betrekking tot hem staan.

Voor grootouders betekent dit dat zij aan de rechter moeten kunnen aantonen dat er sprake is (geweest) van een structurele, hechte band met hun kleinkind. De rechter toetst vervolgens of omgang in het belang van het kind is. Daarbij kijkt hij bijvoorbeeld naar:

• De aard en frequentie van het eerdere contact;
• Eventuele risico’s voor de lichamelijke of geestelijke ontwikkeling van het kind;
• De draagkracht van het kind binnen de scheidingsdynamiek;
• De houding van de ouders en eventuele loyaliteitsconflicten.

Het is belangrijk te weten dat de rechter altijd het belang van het kind centraal stelt. Een omgangsverzoek wordt dan ook niet automatisch toegekend, ook niet als er eerder goed contact was. In complexe scheidingen, bijvoorbeeld bij langdurige conflicten of juridische procedures tussen ouders, kan het risico op extra belasting voor het kind reden zijn om een verzoek van grootouders af te wijzen.

Wetsvoorstel: versoepeling omgangsverzoek grootouders
In mei 2023 is er een wetsvoorstel ingediend om het voor grootouders en andere naasten eenvoudiger te maken om omgang met een kind te verkrijgen. In dit voorstel wordt het begrip “nauwe persoonlijke betrekking” ruimer geïnterpreteerd, waardoor de toegang tot de rechter laagdrempeliger wordt. Toch blijft ook in de nieuwe wetgeving het belang van het kind doorslaggevend.

De omgang hoeft bovendien niet altijd fysiek te zijn. Ook regelmatige telefoontjes, videogesprekken of kaarten en brieven kunnen een omgangsvorm zijn die past bij het kind en de situatie.

Praktische ondersteuning: het KIES Grootouderplan
Naast juridische stappen is het vaak waardevol om in een eerder stadium met elkaar in gesprek te gaan over de rol van grootouders na de scheiding. Het Expertisecentrum Kind en Scheiding ondersteunt dit proces via het KIES Grootouderplan, een praktisch hulpmiddel dat gezinnen helpt om afspraken te maken over het contact tussen kinderen en hun grootouders, buiten de rechtszaal om.

Het KIES Grootouderplan:

• Brengt de wensen en behoeften van alle partijen in beeld;
• Legt focus op de stem van het kind en zijn of haar loyaliteiten;
• Biedt handvatten voor herstel of behoud van contact;
• Ondersteunt professionals (zoals mediators, gezinscoaches en advocaten) om escalatie te voorkomen.

Het KIES Grootouderplan plan sluit aan bij de visie van het Expertisecentrum Kind en Scheiding: voorkomen dat kinderen klem komen te zitten tussen conflicterende belangen, en het versterken van het netwerk rond het kind.

Aanbevelingen voor professionals, ouders 
Voor professionals in de jeugdhulp, het onderwijs, juridische of mediationpraktijk is het belangrijk om alert te zijn op de rol van grootouders. Vraag er expliciet naar in gesprekken met ouders. Voor ouders geldt: hoe pijnlijk de situatie ook is, probeer te kijken naar de toegevoegde waarde die betrokken grootouders kunnen hebben voor je kind. Hun aanwezigheid kan stabiliteit en verbondenheid bieden in een onrustige tijd.

Meer weten of ondersteuning nodig?
Wil je als professional, ouder of grootouder meer weten over de juridische mogelijkheden, over begeleiding in (complexe) scheidingssituaties en/of het werken met KIES Mediation en de KIES plannen? Het Expertisecentrum Kind en Scheiding biedt informatie, advies en begeleiding op maat. Neem contact met ons op of bekijk de beschikbare tools op onze website.

Bronnen:

Rechtspraak.nl
Expertisecentrum Kind en Scheiding
Ministerie van Justitie en Veiligheid (Wetsvoorstel mei 2023)
KIES-methodiek